ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: Τα βασικά γνωρίσματά του και οι κύριες απειλές

Στο παρόν σημείωμα επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση της έννοιας του «υβριδικού πολέμου», των βασικών γνωρισμάτων του και των τακτικών που χρησιμοποιούνται στις υβριδικές συγκρούσεις, καθώς και των κύριων υβριδικών απειλών. Η έκθεση των παραπάνω είναι συνοπτική, στη βάση αντιπροσωπευτικών δειγμάτων της διεθνούς σχετικής βιβλιογραφίας. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, η χρήση «υβριδικών μέσων» προφανώς έχει πολύ πιο σύνθετες διαστάσεις.

Ως «υβριδικός πόλεμος» (hybrid warfare) θεωρείται μια στρατιωτική στρατηγική που συνδυάζει στοιχεία συμβατικών πολεμικών επιχειρήσεων, μη συμβατικού πολέμου και κυβερνοπολέμου. Με τον όρο αυτόν περιγράφονται, επίσης, οι ευέλικτες και πολύπλοκες δυναμικές της μάχης, που απαιτούν μια εξαιρετικά προσαρμόσιμη και ευέλικτη απάντηση.

Υπάρχει μια ποικιλία όρων που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τον υβριδικό πόλεμο: Υβριδικός πόλεμος (hybrid warfare), υβριδική απειλή (hybrid threat), μη γραμμικός πόλεμος (non-linear war) ή μη παραδοσιακός πόλεμος (non-traditional war).

Η ουσία της συζήτησης που διεξάγεται την τελευταία δεκαετία στους κόλπους του ΝΑΤΟ και ευρύτερα είναι ότι οι σύγχρονοι αντίπαλοι κάνουν χρήση των συμβατικών / αντισυμβατικών, τακτικών / ακανόνιστων, απροκάλυπτων / συγκεκαλυμμένων μέσων και αξιοποιούν όλες τις διαστάσεις του πολέμου για την εξουδετέρωση της ΝΑΤΟικής υπεροχής στη συμβατική μορφή πολέμου. Δηλαδή, οι υβριδικές απειλές αφορούν όλο το φάσμα του σύγχρονου πολέμου και δεν περιορίζονται μόνο στη χρήση συμβατικών πολεμικών μέσων στο πεδίο των πολεμικών συγκρούσεων. Στην πράξη, κάθε απειλή είναι δυνητικά υβριδική, εφόσον δεν εξαντλείται σε μια μοναδική μορφή ή διάσταση πολεμικής τακτικής, περιλαμβάνοντας και το στοιχείο της «ασύμμετρης απειλής», π.χ. με συνδυασμό προσβολής μη στρατιωτικών στόχων, πληροφοριακό πόλεμο, κυβερνοεπιθέσεις σε βασικές υποδομές και τα επικοινωνιακά συστήματα του αντιπάλου, "τρομοκρατικά" χτυπήματα, ανταρτοπόλεμο εντός κατοικημένων περιοχών κ.λπ.

Ο όρος «υβριδικός» αναφέρεται στη δομή - οργάνωση των συγκρούσεων, στα μέσα που χρησιμοποιούνται και στον καινοτόμο τρόπο χρησιμοποίησής τους. Σε ό,τι αφορά την οργάνωση, οι υβριδικοί δρώντες μπορεί να συνδυάζουν μια ιεραρχημένη πολιτική δομή με αποκεντρωμένους πυρήνες και δικτυωμένες τακτικές μονάδες. Τα μέσα τους θα είναι υβριδικά τόσο στο είδος όσο και στην εφαρμογή τους. Σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις, οι υβριδικοί δρώντες θα επιδιώξουν την εκμετάλλευση σύγχρονων στρατιωτικών δυνατοτήτων, όπως κρυπτογραφημένα συστήματα διοικήσεως και ελέγχου, φορητά αντιαεροπορικά συστήματα κ.ά. Επιπλέον, είναι πιθανό να εφαρμόσουν παρατεταμένο ανταρτοπόλεμο με ενέδρες, αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς και δολοφονίες. Ακόμα, μπορεί να χρησιμοποιηθούν και μέσα υψηλής τεχνολογίας, όπως όπλα εναντίον δορυφόρων, "τρομοκρατία" και κυβερνοπόλεμος εναντίον οικονομικών στόχων.

Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, ο υβριδικός πόλεμος αποτελεί έναν συνδυασμό των αντάρτικων τακτικών με τη συμβατική αποτρεπτική ισχύ. Ετσι, μπορούμε να προσδιορίσουμε καλύτερα την ιδέα του υβριδικού πολέμου ως μια στρατηγική που συνδυάζει μη συμβατικές τακτικές πολέμου με τις συμβατικές στρατιωτικές επιχειρήσεις αποτροπής. Οπως εξηγείται, η έννοια αυτή ενσωματώνει την ιδέα ότι ένας στόχος πίσω από τη χρήση του αποκαλούμενου «υβριδικού πολέμου» είναι η προσπάθεια αποτροπής μιας ανεπιθύμητης αντίδρασης από την πλευρά του στόχου και/ή από τους συμμάχους του.

Σε τελική ανάλυση, ως υβριδικός πόλεμος μπορεί να κατανοηθεί η σύνθεση συμβατικών και μη συμβατικών πολεμικών μεθόδων σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης. Με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζεται ο όρος «υβριδικός πόλεμος» στην έκθεση της υπηρεσίας του αμερικανικού Κογκρέσου που ελέγχει τη διαχείριση του δημόσιου χρήματος (US Government Accountability Office - USGAO) του 2010. Ετσι, ως «υβριδικές» μπορούν να θεωρηθούν οι συγκρούσεις στις οποίες συνυπάρχουν οι δύο βασικές μορφές σύρραξης (συμβατικός και μη συμβατικός πόλεμος), παράλληλα με την εμφάνιση και άλλων μορφών (εμπλοκή μη κρατικών δρώντων, ασύμμετρες απειλές, "τρομοκρατία", πληροφοριακός πόλεμος, κυβερνοπόλεμος).

Αντίστοιχος, εξάλλου, είναι και ο προσδιορισμός του ΝΑΤΟ, που αναφέρει ως «υβριδική απειλή» την προερχόμενη από υπάρχοντα ή μελλοντικό αντίπαλο (κρατικό, μη κρατικό, "τρομοκράτες"), με τη δυνατότητα επίδειξης ή ταυτόχρονης χρήσης συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων για την επίτευξη των στόχων του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετοί στρατιωτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι το σύγχρονο μοντέλο πολέμων διαφέρει μόνο ως προς τα επιμέρους χαρακτηριστικά από το προηγούμενο, τονίζοντας ότι οι περισσότερες, αν όχι όλες οι συγκρούσεις στην Ιστορία της ανθρωπότητας έχουν οριστεί από τη χρήση των ασυμμετριών που εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του αντιπάλου, οδηγώντας έτσι σε πολύπλοκες καταστάσεις που συνεπάγονται τακτικές ή παράτυπες και συμβατικές ή αντισυμβατικές τακτικές. Υπό την έννοια αυτή, υποστηρίζεται ότι η ένταξη του «κυβερνοπολέμου» στη λίστα των μέσων που αξιοποιούνται στις σύγχρονες συγκρούσεις, δεν έχει αλλάξει ριζικά τη φύση του πολέμου, αλλά απλώς έχει διευρύνει τη χρήση του σε μια νέα διάσταση.

Αντίθετα, το Κέντρο Ανάπτυξης Δόγματος του υπουργείου Αμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου υποστήριζε ήδη από το 2010 ότι οι μελλοντικές συγκρούσεις θα είναι όλο και περισσότερο υβριδικού χαρακτήρα. Σύμφωνα με την ανάλυσή του, ο χαρακτήρας αυτός δεν αφορά τον ανταρτοπόλεμο ή τις επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης, αλλά μια θεμελιώδη αλλαγή στην αντίληψη των αντιπάλων, οι οποίοι πλέον σκοπεύουν στην εκμετάλλευση των αδυναμιών του αντιπάλου, χρησιμοποιώντας μια ευρεία ποικιλία ασύμμετρων μεθόδων. Αυτού του είδους οι συγκρούσεις θα υπερβαίνουν τη συμβατική αντίληψη περί συμβατικών και ασύμμετρων δραστηριοτήτων. Σε αυτήν τη βάση, υποστηρίζει ότι η έννοια της σύγκρουσης έχει αλλάξει και αντίστοιχα θα πρέπει να αλλάξει η προσέγγιση του υπουργείου Αμυνας και να υπάρξει μεγαλύτερη θεσμική ευκαμψία για την επιτυχή αντιμετώπιση αυτών των απειλών.

Ως χαρακτηριστικά του ιδανικού στόχου, έναντι του οποίου ο επιτιθέμενος θα μπορούσε να διεξαγάγει υβριδικό πόλεμο, προσδιορίζονται τα εξής:

• είναι στρατιωτικά ασθενέστερος,
• υπάρχουν στο εσωτερικό του εθνοτικές ομάδες που ασκούν πίεση στην πολιτική ηγεσία,
• υπάρχουν εθνικοί ή γλωσσικοί δεσμοί με το επιτιθέμενο κράτος, που του δίνουν τη δυνατότητα να αναμειχθεί στα εσωτερικά του κράτους - στόχου.

Πάντως, σημειώνεται ότι στις σχετικές μελέτες τονίζεται ως χαρακτηριστικό των υβριδικών συγκρούσεων ότι η υπεροχή σε συμβατική ισχύ του ισχυρού έναντι του αδυνάτου δεν του εξασφαλίζει τη νίκη.

Δημήτρης ΚΟΙΛΑΚΟΣ
Συμβασιούχος διδάσκων Πανεπιστημίου Δυτ. Αθήνας