ΤΟ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟ: ΑΛΛΟ ΕΝΑ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ #5

Συνέχεια από το προηγούμενο

ΤΟ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟ «ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ»

Η θεωρία για το «τέλος της Ιστορίας» επανήλθε στο προσκήνιο με το έργο του Φ. Φουκουγιάμα «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος». Σύμφωνα με το έργο αυτό, μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, η ανθρωπότητα διέρχεται ένα τελικό στάδιο όπου κυριαρχεί η αστική δημοκρατία και ο οικονομικός φιλελευθερισμός. Πριν από αυτόν, αλλά και μετά, οι μεταμοντέρνοι διακήρυξαν τη δική τους εκδοχή του «τέλους της Ιστορίας», μια εκδοχή που δε θα μπορούσε παρά να θυμίζει το «αριστερό» τους παρελθόν.

Ετσι, το μεταμοντέρνο «…«τέλος» της ιστορίας (…) σημαίνει απλώς όλα δεκτά»[43] που πολύ απλά σημαίνει ότι όλα είναι πιθανά και όλα επιτρέπονται, αλλά δεν μπορεί να γίνει καν αποδεκτή οποιαδήποτε αξίωση επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Στο σημείο αυτό, οι μεταμοντέρνοι επιστρέφουν στο φιλοσοφικό μοτίβο της ανθρωπολογικής αδυναμίας. Ο Baudrillard μάλιστα αξιώνοντας τον τίτλο του προφήτη αυτής της αδυναμίας υποστηρίζει:

«Αντίθετα με τους παραδοσιακούς προφήτες, οι οποίοι αναγγέλλουν πάντα κάτι που θα γίνει, εγώ είμαι ο αντίστροφος προφήτης ο οποίος αναγγέλλει ότι κάτι δε θα γίνει» και συνεχίζει πιο αποκαλυπτικά γράφοντας ότι «μπροστά μας δεν είναι πλέον το μέλλον, αλλά η αδυναμία να τελειώνουμε με αυτό ταυτόχρονα με την αδυναμία να δούμε επέκεινα», ενώ εκφράζοντας και τις πολιτικές του στοχεύσεις καταλήγει στο γνωστό και καθόλου καινοτόμο επιχείρημα της αστικής σκέψης, ως εξής: «…η κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, μάλλον σηματοδότησε μια τεράστια μεταμέλεια της ιστορίας, που αντί να χαράζει νέες προοπτικές εκρήγνυται σε σκόρπια θραύσματα, επανεπικαιροποιώντας γεγονότα και συγκρούσεις που θεωρούνται για πάντα ξεπερασμένες»[44].
Είναι, κατά τη γνώμη μας, εμφανές ότι σε αυτό το σημείο οι μεταμοντέρνοι, στην προσπάθειά τους να στοχαστούν πέρα και αντίθετα από την κλασσική αστική σκέψη, καταλήγουν σε μια μεταφυσική αντίληψη της ροής της ιστορίας, η οποία όπως είναι αναμενόμενο, συνδυάζεται με την άκρως πολιτική τοποθέτηση απέναντι στις ανατροπές των σοσιαλιστικών χωρών.
Με αυτόν τον τρόπο όμως η μεταμοντέρνα οπτική όχι μόνο δεν μπορεί να δει πέρα από το μέλλον αλλά επιστρέφει προς το παρελθόν, αφού η σύγχρονη ιστορική συγκυρία, «…η κατάσταση της κρίσης παρουσιάζεται σαν αποτυχία του μέλλοντος, σαν επιστροφή του παρελθόντος…»[45].

Διατυπώνοντας όμως τη θεώρησή τους για το «τέλος της Ιστορίας», οι μεταμοντέρνοι, διαδραματίζουν έναν εποικοδομητικό και λειτουργικό ρόλο στο οικοδόμημα αναπαραγωγής της αστικής κυριαρχίας και αυτό γιατί η αστική τάξη δε θα μπορούσε να διατηρήσει την ιδεολογική της επιρροή αν πλάι στην ύπαρξη αυστηρών κανόνων και δομών δεν υπήρχε ένα ολόκληρο ρεύμα πολιτικού και πνευματικού σχετικισμού ικανού να ενσωματώνει χωρίς κραδασμούς κάθε φωνή διαμαρτυρίας και να νομιμοποιεί την «απώλεια» της σοσιαλιστικής προοπτικής. Ο σχετικισμός αυτός θα πάρει μια οξεία μορφή στην αμηχανία του Ντεριντά να επιλέξει πλευρά στον πόλεμο του ΝΑΤΟ ενάντια στη Γιουγκοσλαβία[46] και ταυτόχρονα θα αναδείξει τα όρια της μεταμοντέρνας θεωρίας όταν αυτή καλείται να τοποθετηθεί σε κρίσιμα ζητήματα της πολιτικής επικαιρότητας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Με το μεταμοντέρνο γινόμαστε μάρτυρες της αντιφατικής πορείας συγκρότησης της ύστερης αστικής σκέψης, η οποία δε φαίνεται να έχει ανεξάντλητες δυνατότητες παραγωγής «νέων» θεωριών. Θα λέγαμε μάλιστα ότι η μελέτη της μεταμοντέρνας κατεύθυνσης στη φιλοσοφία, μας δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε σε όλο της το μεγαλείο την έλλειψη διεξόδων και την επιμελημένη προσπάθεια παρουσίασης παλιών φιλοσοφικών συνταγών σαν νέων.
Το γεγονός αυτό όμως δε σημαίνει ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν εύκολο και ευκαιριακό αντίπαλο, αφού το έδαφος για την αναπαραγωγή της αστικής ιδεολογίας και φιλοσοφίας είναι οι ίδιες οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής αλλά και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί της αστικής τάξης. Ετσι, για τους κομμουνιστές είναι φανερό πως η ιδεολογική διαπάλη απέναντι σε κάθε ρεύμα της αστικής σκέψης, πρέπει να συνδυάζει την επιστημονική προσπάθεια κριτικής και ανάδειξης των ασυνεπειών και ορίων του αστικού στοχασμού με την όξυνση της ταξικής πάλης ενάντια στις πραγματικές, υλικές συνθήκες που δημιουργούν την αστική ιδεολογική κυριαρχία γιατί «…όχι η κριτική, αλλά η επανάσταση είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας, και επίσης της θρησκείας, της φιλοσοφίας και κάθε άλλης θεωρίας»[47]. 
__________
Παραπομπές:

[1] Η αστική φιλοσοφία, στο σύνολό της, δε δέχεται την έννοια του τρόπου παραγωγής, δηλαδή τη συγκεκριμένη ιστορικά ενότητα ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής.
[2] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. «Γνώση», σελ.26.
[3] Είναι χαρακτηριστική η διπλή εναντίωση του Νίτσε, τόσο στην αστική, μαζική δημοκρατία των ημερών του, όσο και στην Παρισινή Κομμούνα την οποία χαρακτήρισε «Λερναία Υδρα», βλ. Αντρας Γκέντε: «Η Φιλοσοφία της κρίσης», σελ. 163-164.
[4] Βλ. ΚΜΕ: «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», ιδιαίτερα, σελ. 51-75.
[5] Βλ. ΚΜΕ: «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 75-85.
[6] Fredric Jameson: «Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού», εκδ. «Νεφέλη», σελ. 249.
[7] Γιάννης Πλάγγεσης: «Αποδόμηση και Μαρξισμός ή τα φαντάσματα του Derrida», περιοδικό «Ουτοπία», τεύχος 22, σελ. 125.
[8] Σύμφωνα με το Λυοτάρ, το μεταμοντέρνο συγκροτείται ως σκεπτικισμός απέναντι στις εξής Μεγάλες αφηγήσεις: α) την αφήγηση του Χριστιανισμού, β) την αφήγηση του Διαφωτισμού, γ) την Εικασιακή αφήγηση, δ) την καπιταλιστική αφήγηση και τέλος τη Μαρξιστική αφήγηση. Οπως είναι κατανοητό, κάθε μια από αυτές τις σκέψεις δεν έχει το ίδιο φιλοσοφικό, επιστημονικό, ιστορικό και πολιτικό βάρος. Ετσι, η κύρια κατεύθυνση της κριτικής του μεταμοντέρνου είναι αυτή στη μαρξιστική φιλοσοφία.
[9] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. Γνώση, σελ. 99.
[10] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδόσεις «Γνώση», σελ. 150-151.
[11] Michel Foucault: «Τι είναι Διαφωτισμός», εκδόσεις «Ερασμος», σελ. 25.
[12] Μισέλ Φουκό: «Η μικροφυσική της εξουσίας», εκδόσεις «Υψιλον», σελ. 24.
[13] Jean Francois Lyotard: «Απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι μεταμοντέρνο;», περιοδικό «Λεβιάθαν» τεύχος 2, 1988, σελ. 15.
[14] Σύμφωνα με τους νεοθετικιστές: «Η μεταφυσική (βλ. φιλοσοφία) καταρρέει όχι επειδή η εκτέλεση της αποστολής της θα ήταν μια παρακινδυνευμένη επιχείρηση […], αλλά γιατί αυτή η αποστολή δεν υπάρχει». Φιλοσοφία και Επιστήμη, εκδ. «Gutenberg», σελ. 69.
[15] Ο Νίτσε υποστήριζε πως υπάρχει στενή σύνδεση ανάμεσα στη γνωστική δραστηριότητα του υποκειμένου και στην ικανοποίηση της βούλησής του για εξουσία. Αμεσο επακόλουθο αυτής της θεώρησης είναι η σχετικιστική και σε τελική ανάλυση υποκειμενικά ιδεαλιστική σύλληψη της γνωστικής διαδικασίας.
[16] Σύμφωνα με τον Λυοτάρ: «Η αναζήτηση της ακρίβειας δεν προσκρούει σε ένα όριο που οφείλεται στο κόστος της, αλλά στη φύση της ύλης. Δεν αληθεύει ότι η αβεβαιότητα, δηλαδή η έλλειψη ελέγχου, μειώνεται στο βαθμό που η ακρίβεια αυξάνεται: αυξάνεται και αυτή επίσης» (Μεταμοντέρνα Κατάσταση, σελ. 135). Απέναντι σε αυτή την αντίληψη κατά την οποία η φύση της ύλης «εμποδίζει» την προσέγγιση της πραγματικότητας και της «αλήθειάς» της, ηχεί κυριολεκτικά επίκαιρη η άποψη του Λένιν για τη δυναμική, σχετική και συνάμα απόλυτη πορεία της γνώσης μας για την ύλη.
[17] Φυσικά το τυχαίο δεν αποτελεί άρνηση της αναγκαιότητας αλλά εκφράζει μια αντιφατική ενότητα με αυτήν. Το τυχαίο δεν αποδεικνύει την αδυναμία των αντικειμενικών νόμων αλλά την πολυπλοκότητα της εκδήλωσής τους.
[18] Jean Baudrillard: «Ο καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού», εκδ. «Αλεξάνδρεια», σελ. 56.
[19] Jean Francois Lyotard: «Απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι μεταμοντέρνο;», περιοδικό «Λεβιάθαν», τεύχος 2, 1988, σελ. 15-16.
[20] Jean Francois Lyotard: «Απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι μεταμοντέρνο;», περιοδικό «Λεβιάθαν», τεύχος 2, 1988, σελ. 19.
[21] Αλέξανδρος Χρύσης: «Μεταμοντέρνα Κατάσταση και απελευθερωτική προοπτική», περιοδικό «Ουτοπία», τεύχος 22, σελ. 92.
[22] Μισέλ Φουκό: «Εξουσία, γνώση και ηθική», εκδόσεις «Υψιλον», σελ. 29.
[23] Η έννοια της διαφοράς ή αλλιώς ετερότητας στους μεταμοντέρνους σημαίνει ότι η βασική ιδέα και φιλοσοφική κατηγορία είναι το μεμονωμένο, το αποκομμένο συμβάν, το σημείο. Ετσι, γι’ αυτούς, η έννοια του όλου δεν υπάρχει ή δεν μπορεί να αποδώσει ορθά την πραγματικότητα. Σε τελική ανάλυση αρνούνται όχι μόνο την ιδιαίτερη σύνδεση των φαινομένων και πραγμάτων αλλά και την ίδια την ενότητα μέσα από την πολυπλοκότητα της υλικής πραγματικότητας.
[24] Fredric Jameson: «Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού», εκδόσεις «Νεφέλη», σελ. 79.
[25] Βλ. Αποστόλη Χαρίση: «Ολοκληρωτισμός: Η επιστροφή της μυθολογίας του ψυχρού πολέμου», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2000.
[26] Καρλ Μαρξ: «3η Θέση για τον Φόυερμπαχ, στο Φρίντριχ Ενγκελς: «Ο Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 66.
[27] Με τον όρο υποκείμενο εννοούμε το φορέα της υλικής πρακτικής δραστηριότητας, του οποίου η ενεργητικότητα κατευθύνεται προς ένα αντικείμενο.
[28] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. «Γνώση», σελ. 104.
[29] Γιώργος Βέλτσος: «Απάντηση στο ερώτημα: Τι ήταν ο Διαφωτισμός», σελ. 229, στο «Η Διαμάχη. Κείμενα για τη νεοτερικότητα», εκδ. «Πλέθρον».
[30] Ρεύμα στις επιστήμες του ανθρώπου που συνδέεται με τη φάση περάσματος μιας σειράς κοινωνικών επιστημών από το περιγραφικό και εμπειρικό στο αφηρημένο και θεωρητικό στάδιο της έρευνας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η δομή, το σύνολο δηλαδή των σχέσεων που αναπτύσσονται σε ένα φαινόμενο είναι αμετάβλητη σε ορισμένους μετασχηματισμούς. Ο στρουκτουραλισμός απορρίπτει έννοιες της κλασικής επιστήμης του ανθρώπου όπως δημιουργός, ενώ, ασκώντας κριτική στην υπαρξιστική φιλοσοφία που αρνείται τη δυνατότητα αντικειμενικής γνώσης της πραγματικότητας, υποστηρίζει ουσιαστικά ότι δεν μπορεί να υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους (ως υποκείμενα) και την Ιστορία.
[31] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. «Γνώση», σελ. 55.
[32] Jean Baudrillard: «Ο καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού», εκδ. «Αλεξάνδρεια», σελ. 153.
[33] Καρλ Μαρξ: «6η Θέση για τον Φόυερμπαχ», στο Φρίντριχ Ενγκελς: «Ο Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 67.
[34] Το γεγονός ότι η έννοια της αλλοτρίωσης παρουσιάζεται στα πιο διαφορετικά συστήματα της προμαρξιστικής σκέψης, αποδεικνύει, κατά τη γνώμη μας, όχι απλά τη διαχρονικότητα του αιτήματος για την άρση της (και την επακόλουθη οικοδόμηση του ανάλογου κοινωνικού ιδεώδους) αλλά και τη συνεχή ύπαρξη των αντικειμενικών συνθηκών διαιώνισής της. Οι μεταμοντέρνοι αρνούμενοι αυτή την έννοια, κάνουν σαφές ότι η αλλοτρίωση δεν είναι «λειτουργική» κατηγορία για το φιλοσοφικό τους σύστημα, αφού οδηγεί, έστω και με στρεβλό τρόπο, στην αναζήτηση μιας άλλης, ριζικά διαφορετικής τάξης πραγμάτων.
[35] Γιώργος Βέλτσος: «Απάντηση στο ερώτημα: Τι ήταν ο Διαφωτισμός», σελ. 232, στο «Η Διαμάχη. Κείμενα για τη νεοτερικότητα», εκδ. «Πλέθρον».
[36] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. «Γνώση», σελ. 56.
[37] Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ: «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. «Γνώση», σελ. 155.
[38] Jean Francois Lyotard: «Να ξαναγράψουμε τη Νεοτερικότητα», στο «Η Διαμάχη. Κείμενα για τη νεοτερικότητα», εκδ. «Πλέθρον», σελ. 210.
[39] Ο Γ. Βέλτσος κλείνει το άρθρο του με τίτλο: «Απάντηση στο ερώτημα: Τι ήταν ο Διαφωτισμός», με ένα απόσπασμα το οποίο καταλήγει: «Επανάσταση είναι η μάσκα του θανάτου. Ο θάνατος είναι η μάσκα της Επανάστασης»…
[40] Jean Baudrillard: «Ο καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού», εκδ. «Αλεξάνδρεια», σελ. 153.
[41] Jean Baudrillard: «Ο καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού» εκδ. «Αλεξάνδρεια», σελ.154.
[42] Καρλ Μαρξ- Φρίντριχ Ενγκελς: «Η γερμανική ιδεολογία», εκδ. «Gutenberg», σελ. 83, πρώτος τόμος.
[43] Fredric Jameson: «Το μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού», εκδ. «Νεφέλη», σελ.139.
[44] Ζαν Μπωντριγιάρ: «Στη σκιά της χιλιετίας», «Αυγή» 17/10/1999, σελ. 34.
[45] Αντρας Γκέντε: «Η φιλοσοφία της κρίσης», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 11.
[46] Ο Ζακ Ντεριντά υποστηρίζει χαρακτηριστικά: «Σ’ αυτούς τους καιρούς πολέμου, ενός ευρωπαϊκού πολέμου, μάλιστα ενός παγκοσμίου πολέμου που δεν τολμά πλέον να διακηρυχτεί ως τέτιος και με αυτό το όνομα, μέσα από μια δοκιμασία που είναι απερίγραπτη και δύσκολα αναλύεται, (…) συχνά είναι αδύνατον να επιλέξει κανείς το στρατόπεδό του και να υποστηρίξει μια παράταξη…», περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1715/Σεπτέμβριος 1999, σελ. 188.
[47] Καρλ Μαρξ-Φρίντριχ Ενγκελς: «Η γερμανική ιδεολογία», εκδ. «Gutenberg», σελ. 87-88, πρώτος τόμος.

Πηγή: ΚΟΜΕΠ