Προβληματισμοί περί "δικαιωματισμού" (μια ουρά)

Marcel Gauset: Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και έπειτα, η δημοκρατία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια επικίνδυνη κοινωνική εξέλιξη: τη μαζική «ιδιωτικοποίηση» της κοινωνίας. Αυτό το φαινόμενο θα συνδυαστεί με την ανάδειξη των ατομικών δικαιωμάτων σε ακρογωνιαίο λίθο και απώτατο σημείο αναφοράς των κοινωνιών μας, ικανό να καθορίζει τι είναι νόμιμο και τι όχι αναφορικά με την οργάνωση του συλλογικού βίου.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει τι ακριβώς σήμαινε αυτή η εξέλιξη ως προς την ανάδειξη των αρχών του φιλελευθερισμού σε λυδία λίθο της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας. Η γενική τάση είναι να βλέπουμε στα ατομικά δικαιώματα την ηθική, νομική και πολιτική τους διάσταση. Όμως, το άτομο δεν έχει μόνο δικαιώματα, έχει και συμφέροντα. Αυτό που αλλάζει μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1970 είναι ότι η οικονομική πλευρά των ατομικών ελευθεριών έρχεται στο προσκήνιο, αναδεικνύεται ως το κατεξοχήν πεδίο όπου ο πολίτης ασκεί και πραγματώνει την ελευθερία του. Αυτός ο θρίαμβος των ατομικών δικαιωμάτων δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την αρχή της μέγιστης δυνατής ικανοποίησης των αντίστοιχων συμφερόντων. Με αυτό τον τρόπο όμως, οδηγούμαστε σταδιακά από την κοινωνία των ατομικών δικαιωμάτων στην "οικονομία της αγοράς".

Από την στιγμή  που η απόλυτη ανεξαρτησία του ατόμου καθαγιάζεται, ο συντονισμός των επιμέρους επιδιώξεων είναι επόμενο να επαφίεται σε ένα είδος αγοράς, στοιχείο της οποίας είναι η «αυτόματη» εξισορρόπηση των πρωτοβουλιών, σε επίπεδο προσφοράς και ζήτησης, των μελών της κοινωνίας.
Σε αυτές τις ιδέες δεν υπάρχει, βέβαια, τίποτα το καινοφανές, καινοφανής θα είναι η έκταση της εφαρμογής τους, καθώς θα τείνουν να αποτελέσουν το μοντέλο σύμφωνα με το οποίο καθορίζεται η κοινωνική ζωή.

Με αυτή την έννοια, οι δημοκρατίες μπαίνουν σε μια περίοδο παντοδυναμίας του ατόμου και των αναγκών του. Σύμφωνα με το μότο της νέας αυτής εποχής, της επoχής τoυ νεοφιλελευθερισμού δεν υπάρχουν παρά μόνο άτομα, τα οποία, µε αντάλλαγμα τον "σεβασμό των δικαιωμάτων τους"
και της δυνατότητας τους να επιδιώκουν την προώθηση των συμφερόντων τους, συναινούν στη συμμετοχή τους στο κοινωνικό σύνολο.

Πρόκειται για ένα νέου τύπου κοινωνικό συμβόλαιο, όχι βέβαια σε θεωρητικό αλλά σε πρακτικό επίπεδo.

'Ετσι μόνο μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημερινή κρίση, η οποία είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη του μεσοπολέμου. Η κρίση των δημοκρατιών που θα οδηγήσει, μεταξύ άλλων, και στην εμφάνιση των ολοκληρωτικών καθεστώτων χαρακτηριζόταν από τον προεξάρχοντα ρόλο της πολιτικής και της φιλοδοξία της να οργανώσει με ριζικά διαφορετικό τρόπο τον συλλογικό βίο.

Επιπλέον, εγγραφόταν σε ιστορικά συμφραζόμενα στα οποία ο ρόλος των μαζών παρέμενε καθοριστικής σημασίας. Αντίθετα, στη σημερινή κρίση ο ορίζοντας είναι εντελώς διαφορετικός: «εξαέρωση» των μαζών, υποχώρηση του συλλογικού στοιχείου, χωρίς όρια διεκδίκηση ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, πρωτοκαθεδρία του επιμέρους απέναντι στο Όλον. Το πρόταγμα της εποχής είναι μέγιστη δυνατή αποσύνδεση του ατόμου από του κανόνες της συλλογικότητας. Το νομικό καθεστώς, που κάποτε αποτελούσε το πλαίσιο του συλλογικού βίου, τείνει σήμερα να μετατραπεί σε ισχυρό βραχίονα της θριαμβεύουσας «ιδιωτικοποίησης». Αυτά τα στοιχεία, που χαρακτηρίζουν την εξέλιξη των κοινωνιών μας, πρέπει να φωτιστούν απόλυτα, αν θέλουμε να μπορούμε να αξιολογήσουμε τι κυοφορείται σε αυτές και ποια είναι τα όριά τους.
______________
Απόσπασμα από το "Τι να κάνουμε"/Alain Badiou-Marcel Gauset/ εκδόσεις Πατάκη/ Αθήνα, Απρίλης 2016/ σελ. 151-153
________________________________________
*Το παραπάνω ας ειδωθεί σαν συνέχεια του "Τα κοινωνικά κινήματα και η πολιτική ορθότητα" που
 δημοσιεύθηκε πρόσφατα.