Πριν από ογδόντα χρόνια γεννιέται στη Μόσχα η ιδέα της δημιουργίας του VDNKH, του πιο μεγαλειώδους εκθεσιακού πάρκου της ΕΣΣΔ

VDNKH 1954

 Πριν από ογδόντα χρόνια γεννιέται στη Μόσχα η ιδέα της δημιουργίας του VDNKH, του πιο μεγαλειώδους εκθεσιακού πάρκου της Σοβιετικής Ένωσης, της βιτρίνας των οικονομικών επιτευγμάτων της χώρας.

Η αίγλη του παρελθόντος αυτού του εκθεσιακού πάρκου εξακολουθεί να μαγεύει τους σημερινούς επισκέπτες, με το εκλεκτικό μείγμα σταλινικής μνημειακής αρχιτεκτονικής και όλου του φάσματος των αρχιτεκτονικών στιλ από το γοτθικό μέχρι το αρτ-νουβό.

Η RBTH ερευνά την ιστορία αυτού του «έργου του αιώνα» και σας προσκαλεί σε ένα περίπατο γύρω από το σημερινό αρχιτεκτονικό σύνολο.

Ιστορία

1930:

Το σχέδιο για μια «δυνατή» και πρωτοφανή σε μέγεθος Πανενωσιακή Αγροτική Έκθεση, η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε Έκθεση Επιτευγμάτων της Εθνικής Οικονομίας (VDNH), άρχισε να εξετάζεται επισταμένα από το 1935. Οι θύρες της έπρεπε ν' ανοίξουν στην επέτειο των 20 χρόνων σοβιετικής εξουσίας το 1937 και να λειτουργήσει μόνο 100 μέρες. Η κατασκευή της όμως δεν στάθηκε δυνατό να ολοκληρωθεί ως την επετειακή ημερομηνία κι έτσι οι εργασίες παρατάθηκαν για ακόμα 2 έτη, και η ζωή των περιπτέρων για 5 (με τον καιρό τα περίπτερα μετασκευάστηκαν για μόνιμη παρουσία).

Μνημείο Ιωσήφ Στάλιν στο Περίπτερο "Μηχανουργία"

Επίσημη έναρξη της Έκθεσης Γεωργικών Ενώσεων (VSKhV), που ήταν ο πρόδρομος του εκθεσιακού πάρκου VDNKH, 1939

Περίπτερο "Βόλγας", 1939

Η Πανενωσιακή Αγροτική Έκθεση άνοιξε πανηγυρικά το 1939, παρουσιάζοντας πρώτα απ' όλα την αφθονία και τις επιτυχίες του κινήματος των κολχόζ σε όλη τη χώρα. Τα εκθεσιακά περίπτερα οργανώθηκαν σύμφωνα με το γεωγραφικό γνώρισμα του καθενός και έκαναν γνωστά στους επισκέπτες τα επιτεύγματα της εθνικής οικονομίας των Δημοκρατιών των χωρών της ΕΣΣΔ, της Ουκρανίας, Λευκορωσίας, Αρμενίας κ.ο.κ. 

Το περίπτερο της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Λιθουανίας

Το περίπτερο της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γεωργίας

Το περίπτερο της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Καζακστάν

1940:
Η Έκθεση δεχόταν επισκέπτες απ' όλη την ΕΣΣΔ ως τον Ιούνιο του 1941, έχοντας μέχρι τότε να καταστεί ήδη ως ένα από τα πιο δημοφιλή μέρη της Μόσχας. Με το ξεκίνημα του πολέμου η Πανενωσιακή Αγροτική Έκθεση διέκοψε υποχρεωτικά τη λειτουργία της και κάποια από τα περίπτερα χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες του στρατού. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου στην έκτασή της λειτουργούσαν μονάδες στρατιωτικού εργοστασίου επισκευών, καθώς και σχολή αναγνώρισης/κατασκοπείας.  

Μάχη της Μόσχας. Στο VDNKH. Ναούμ Γκρανόβσκι, 1941

1950:

Μετά τον πόλεμο ξεκίνησε μια πλήρης ανακατασκευή, η οποία διήρκησε ως το 1954. Ύστερα από 4 χρόνια το Υπουργικό Συμβούλιο της ΕΣΣΔ ενέκρινε το ψήφισμα «Για την ένωση των βιομηχανικών, αγροτικών και κατασκευαστικών εκθέσεων από όλη την Ένωση σε μια ενιαία Έκθεση Επιτευγμάτων της Εθνικής Οικονομίας της ΕΣΣΔ».

Η ένωση ήταν απαραίτητη για τη διεξαγωγή της πρώτης στη Σοβιετική Ένωση αμερικανικής έκθεσης «Βιομηχανικά προϊόντα των ΗΠΑ», η οποία είχε προγραμματιστεί για το 1959 (η έκθεση διεξήχθη στην περιοχή της Μόσχας Σοκόλνικι, αλλά κάποια τμήματά της παρουσιάστηκαν σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας). Μια ανάλογη έκθεση, οργανωμένη από τη σοβιετική πλευρά, πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά στη Νέα Υόρκη.

1954

1954

1960-70:

Το 1963 το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την «Αναδιοργάνωση της λειτουργίας του VDNH της ΕΣΣΔ». Πλέον, η Έκθεση ήταν ανοιχτή επί εικοσιτετραώρου βάσεως, στην έκτασή της εμφανίστηκαν νέες εγκαταστάσεις και ειδικότερα, περίπτερα της ΕΣΣΔ, περίπτερο της Διεθνούς έκθεσης αγροτικών μηχανών (αργότερα μετονομάστηκε σε «Χημική βιομηχανία) και το «Καταναλωτικά αγαθά».

Περίπτερο "Narcomtorg της ΕΣΣΔ" (η Λαϊκή Επιτροπή Εμπορίου της ΕΣΣΔ)

Περίπτερο "Ψυκτικής Βιομηχανίας"

Περίπτερο "Εκμηχάνισης"

Περίπτερο "Βιομηχανίας Κρέατος"

1980-90:
Από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80 στα περισσότερα απ' αυτά άρχισε να διεξάγεται εμπόριο, κάποιες από τις εγκαταστάσεις μετατράπηκαν σε αποθήκες και ελλείψει κρατικής χρηματοδότησης, το VDNH μεταβλήθηκε σε μια μεγάλη -παρατημένη από το κράτος- αγορά. Το 1992 η Έκθεση άρχισε να ονομάζεται Κρατική μετοχική εταιρία «Πανρωσικό εκθεσιακό κέντρο» (VVTS). Οι θετικές αλλαγές στο VDNH ξεκίνησαν μόλις το 2014.

Αρχιτεκτονική

Το VDNH είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία σοβιετικής αρχιτεκτονικής, το οποίο περικλείει στοιχεία της πρωτοπορίας με το σταλινικό αμπίρ (μεγαλοπρεπές, αυστηρό, με λίγο από Αρχαία Ελλάδα στιλ) και τον μοντερνισμό. Όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Ολέγκ Ρασπόλοφ, «το VDNH μπορεί να χαρακτηριστεί εγκυκλοπαίδεια της ρωσικής αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα, για τον εκλεκτικισμό αυτού του συνόλου, την ανεπανάληπτη ιδιαιτερότητά του.

Εμπνευσμένο από τα διάσημα βενετσιάνικα περίπτερα, το VDNH δημιουργήθηκε χάρη στην κοινή προσπάθεια των καλύτερων αρχιτεκτόνων εκείνης της εποχής, του Βλαντίμιρ Σουκό, του Βλαντίμιρ Γκελφρέιχ, του Ανατόλι Ζούκοφ, του Λεονίντ Πολιακόφ και πολλών άλλων».

Το κεντρικό περίπτερο του VDNH

Το γενικό σχέδιο της Πανενωσιακής Αγροτικής Έκθεσης διαμορφώθηκε από τον αρχιτέκτονα Βιατσεσλάβ Ολταρζέβσκι. Ο ίδιος σχεδίασε και την κύρια είσοδο στην Έκθεση, η οποία φτιάχτηκε στο πνεύμα των κτιρίων του στυλ της πρωτοπορίας των ετών 1920-1930. Όμως το μοντερνιστικό σχέδιο δεν συμβάδιζε με τη μόδα του μνημειώδους που επικρατούσε τότε (η θύρα θύμιζε φράχτη και όχι μεγαλοπρεπή πύλη), κι έτσι η δουλειά ανατέθηκε στον Λεονίντ Πολιακόφ, ο οποίος έφτιαξε μια μεγάλη αψίδα με τρία ανοίγματα η οποία σήμερα κοσμεί τη βόρεια είσοδο.

Ωστόσο, με τον καιρό άρχισαν να τη θεωρούν ανεπαρκώς μεγαλοπρεπή και στα επόμενα εγκαίνια της Έκθεσης το 1954 στον τόπο της κύριας πύλης ανεγέρθηκε μια θριαμβευτική αψίδα με πέντε ανοίγματα, έργο του Ιννοκέντι Μελτσακόφ, και στην κορυφή της τοποθετήθηκε το άγαλμα «Ο χειριστής τρακτέρ και η κοπέλα του κολχόζ».

Κύρια είσοδος στο VSKhV, Λεονίντ Πολιακόφ, 1940

Βόρεια είσοδος του VDNKH, 2015

Το 1939 είχε τοποθετηθεί εδώ πάνω σε βάθρο ένα άλλο μνημείο, το οποίο έγινε ένα από τα σύμβολα του VDNH, η δουλειά της γλύπτριας Βέρα Μούχινα και του αρχιτέκτονα Μπορίς Ιοφάν, «Ο εργάτης και η κοπέλα του κολχόζ», το οποίο είχε παρουσιαστεί δύο χρόνια νωρίτερα στην Παγκόσμια έκθεση του Παρισιού και είχε χαρακτηριστεί ως η πιο επιβλητική εγκατάσταση του 20ου αιώνα. Σήμερα στο εσωτερικό του βάθρου ύψους 33 μέτρων βρίσκεται το ομώνυμο εκθεσιακό κέντρο-μουσείο.

«Ο εργάτης και η κοπέλα του κολχόζ» 2011

Το πιο διάσημο και εκφραστικότερο περίπτερο του VDNH, το «Κεντρικό» ή «Κύριο», κτίστηκε το 1954 με βάση το σχέδιο των αρχιτεκτόνων Γκεόργκι Σουκό και Εβγκένι Στολιαρόφ στη θέση του προηγούμενου ξύλινου κτιρίου.

Το κτίσμα ύψους 90 μ. που διαθέτει τρία επίπεδα, έχει φτιαχτεί στο στυλ του σταλινικού αμπίρ, με κολώνες, επιβλητικά γλυπτά εργατών και αγροτών του κολχόζ, χάλκινα λάβαρα και ένα χρυσό κώνο με αστέρι στην κορυφή. Η έκθεση του περιπτέρου ήταν αφιερωμένη στην ιστορία της εγκαθίδρυσης και των επιτευγμάτων του σοβιετικού κράτους. Επομένως, δεν προκαλεί εντύπωση ότι στο βάθρο με τα σκαλιά τοποθετηθήκαν τα αγάλματα των Λένιν και Στάλιν (το τελευταίο αποσύρθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄60).

Περίπτερο "Κεντρικό", ή "Κύριο", τη δεκαετία '50

Περίπτερο "Κεντρικό", ή "Κύριο", 2015

Ένα ακόμη εμβληματικό περίπτερο είναι το «Αρμενία» (προηγούμενες ονομασίες, «Σιβηρία», «Αγροτική οικονομία της Σοβιετικής Ρωσίας», «Ανθρακοβιομηχανία»), το οποίο θεωρείται δικαιωματικά ως ένα από τα πιο μεγαλοπρεπή κτίρια του VDNH.

Κατασκευάστηκε το 1954 σύμφωνα με το σχέδιο των αρχιτεκτόνων Κλιξ και Ταουσκάνοφ, και θα έπρεπε να συμβολίζει το μεγαλείο της Σιβηρίας. Διαθέτει ογκώδεις κολώνες και νατουραλιστικά γλυπτά με σιβηριανούς εργάτες, ενώ οι πλευρικές όψεις του κτιρίου είναι διακοσμημένες με θέματα που συμβολίζουν το φυσικό πλούτο της περιοχής. Το κτίριο έχει τη μορφή εξαγώνου, η κεντρική εκθεσιακή αίθουσα είναι κατασκευασμένη βάσει της αρχής της εσωτερικής αυλής, που καλύπτεται από ένα τεράστιο θόλο.

Ύστερα από την εναλλαγή πολλών ιδιοκτητών και ονομασιών, το 2003 το περίπτερο ενοικιάστηκε στη Δημοκρατία της Αρμενίας.

κλικ για μεγένθυση

Τα περισσότερα περίπτερα έχουν αναδιαμορφωθεί αρκετές φορές, σε εξάρτηση από την αρχιτεκτονική μόδα που κυριαρχούσε την εκάστοτε εποχή. Οι πιο σημαντικές αλλαγές στην αρχιτεκτονική του VDNH συνέβησαν στα τέλη της δεκαετίας του '50 με αρχές '60, όταν τα περίπτερα των εκθέσεων είχαν παραδοθεί στα αρμόδια υπουργεία και μεταβάλλονταν βάσει των αναγκών των οικονομικών τομέων της εκάστοτε περιόδου.

Εκείνη την περίοδο εμφανίστηκαν τα περίφημα μοντερνιστικά κτίρια, τα περίπτερα «Ανθοκομία και δενδροφύτευση», «Μεταλλουργία» (πρώην «Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Καζακστάν»), «Διάστημα» (πρώην «Μηχανουργία») κ.α. 

Πύραυλος Βοστόκ 2015

Περίπτερο "Διάστημα", 2015

Τμήματα περιπτέρων:

"Πυρηνική ενέργεια"

"Πολιτισμός" (πρώην Περίπτερο του Ουζμπεκιστάν)

"Πολιτισμός" (πρώην Περίπτερο του Ουζμπεκιστάν)

"Πολιτισμός" (πρώην Περίπτερο του Ουζμπεκιστάν)

"Κεντρικό", 2015

Στις περισσότερες περιπτώσεις διορθώνονταν στιλιστικά «λάθη». Για παράδειγμα, το περίπτερο «Ουκρανία» του αρχιτέκτονα Αλεξέι Τατσίι, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 40΄ είχε αποτελέσει στόχο έντονων επικρίσεων από την πλευρά του τότε Α΄ γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας Νικίτα Χρουστσόφ με το αιτιολογικό πως δεν ήταν επαρκώς επίσημο και μνημειώδες, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τις κεραμικές όψεις του να τις διακοσμήσουν με ανάγλυφα φυτικής θεματολογίας και παραστάδες, ενώ το ίδιο το κτίριο διακοσμήθηκε με αγάλματα εργατών-προτύπων για την παραγωγικότητα και τις επιδόσεις τους, καθώς και με βιτρό και χρυσό κώνο.

Περίπτερο "Ουκρανία", 2015

Το περίπτερο «Βόλγας» ανακατασκευάστηκε τέσσερις φορές. Το 1954 είχε διαμορφωθεί ξανά στο στυλ του σταλινικού αμπίρ, το οποίο ύστερα από πέντε χρόνια μετατράπηκε βιαστικά σε μοντερνιστικό. Για το λόγο αυτό η πρόσοψη του περιπτέρου, το οποίο το 1958 είχε μετονομαστεί σε «Ραδιοηλεκτρονική», επικαλύφθηκε με μεταλλικές επιφάνειες. Πέρυσι η διεύθυνση του VDNH αποφάσισε να επιστρέψει στο κτίριο την αρχική του μορφή, κάτι που ωστόσο προκάλεσε τις επικρίσεις των αρχιτεκτόνων και των οργανώσεων για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης.

Όπως αναφέρει η ιστορικός της αρχιτεκτονικής Άννα Μπρονοβίτσκαγια, «το περίπτερο "Ραδιοηλεκτρονική" μεταμορφώθηκε πρώτο ύστερα από τη μετατροπή της Πανενωσιακής Αγροτικής Έκθεσης σε Έκθεση Επιτευγμάτων της Εθνικής Οικονομίας, μιας και τώρα επιστρέφουμε στην Έκθεση την ιστορική της ονομασία (VDNH) είναι ανόητο να καταστρέφουμε πράγματα που έγιναν σε κάποια φάση της ιστορίας της. Ιδιαίτερα δε, τη στιγμή που αυτό είναι μια από τις πρώτες δημιουργίες της σύγχρονης μοσχοβίτικης αρχιτεκτονικής της μετασταλινικής εποχής. Οι αλουμινένιες κατασκευές στις προσόψεις αποτέλεσαν την πρώτη εκείνα τα έτη χρήση της εμπειρίας της αεροναυπηγικής στην αρχιτεκτονική. Για το γεγονός αυτό και μόνο θα πρέπει να διατηρηθεί.

Λεπτομέρεια από την αποκατάσταση του Περιπτέρου "Ραδιοηλεκτρονική", το 2015

Περίπτερο "Ραδιοηλεκτρονική" (πρώην "Βόλγας") το 2000

Περίπτερο "Ραδιοηλεκτρονική" (πρώην "Βόλγας") το 1954

Εκτός αυτού, το περίπτερο "Βόλγας" στην Έκθεση του 1954 εξυμνούσε τον Στάλιν. Στην πρόσοψή του υπήρχαν οι απεικονίσεις δύο μαχών: Η μια από τον καιρό του Εμφυλίου πολέμου στον οποίο συμμετείχε ο ηγέτης, και η άλλη, αυτή του Στάλινγκραντ. Έχω τη γνώμη ότι ο επανασχεδιασμός του "Βόλγα" συνδεόταν εν πολλοίς με την επιθυμία της τότε ηγεσίας να απαλείψει το θέμα Στάλιν».

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄50 το VDNH απέκτησε και κάποια από τα άλλα αναγνωρίσιμα σύμβολά του, τα περίφημα σιντριβάνια «Φιλία των λαών» (ή «Κύριο σιντριβάνι»), «Χρυσός σίτος», «Πέτρινο λουλούδι».

Δημιουργός και των τριών σχεδίων ήταν ο αρχιτέκτονας Κονσταντίν Τοπουρίντζε. Μετά το 1955 η αφθονία από γύψινα, διακοσμητικά στοιχεία και η μνημειακή τέχνη που ενυπάρχουν στα περισσότερα κτίσματα του VDNH, κρίθηκαν ως «αρχιτεκτονικοί πλεονασμοί», οι οποίοι έρχονται σε αντίθεση με την πρόοδο και τις ανάγκες του σοβιετικού λαού. Ευτυχώς, όλη αυτή η αρχιτεκτονική αφθονία δεν καταστράφηκε και διατηρήθηκε σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη ως τις μέρες μας.

Συντριβάνι η «Φιλία των λαών»

Πηγή: Σύγχρονη Ρωσία