“Δικαίωση” με ήττα; Η αναρχική-αυτόνομη εκδοχή των αστικών κηρυγμάτων #3

Συνέχεια από εδώ

οι Γενάρχες #2

Ο αναρχικός συνδικαλιστής Μαλατέστα

«Αν αυτό είναι σωστό, απέχουμε παρασάγγες.

Η οργάνωσή σου ή τα διοικητικά σου όργανα ίσως αποτελούνται από αναρχικούς, αλλά δεν μπορούν να γίνουν τίποτα άλλο από μια κυβέρνηση.

Πιστεύοντας, με απόλυτα καλή πίστη, ότι είναι απαραίτητοι για το θρίαμβο της επανάστασης, θα σιγουρευτούν, ως προτεραιότητά τους, ότι είναι σε καλή θέση και αρκετά δυνατοί για να επιβάλουν τη θέλησή τους. Θα δημιουργήσουν, γι’ αυτό, οπλισμένα σώματα για τη σωματική τους άμυνα καθώς και μια γραφειοκρατία για να εκτελεί τις εντολές τους και στη διαδικασία θα παραλύσουν το λαϊκό κίνημα και θα σκοτώσουν την επανάσταση. Αυτό είναι νομίζω αυτό που συνέβη στους Μπολσεβίκους.»

Εδώ είμαστε.

«Πιστεύω ότι το σημαντικό δεν είναι η νίκη των σχεδίων μας, των ιδεών, των ουτοπιών μας, οι οποίες σε κάθε περίπτωση χρειάζονται την επιβεβαίωση της εμπειρίας και μπορεί να τροποποιηθούν από την εμπειρία, ανεπτυγμένη και προσαρμοσμένη στις πραγματικές ηθικές και υλικές συνθήκες του χρόνου και του τόπου. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι ότι οι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, χάνουν τα αγελαία ένστικτα και συνήθειές τους που χιλιάδες χρόνια σκλαβιάς τους έχουν ενσταλάξει και μαθαίνουν να σκέφτονται και να δρουν ελεύθερα. Και πάνω ειδικά σ’αυτό το μεγάλο έργο της ηθικής απελευθέρωσης πρέπει να αφιερώσουν  τους εαυτούς τους οι αναρχικοί.».

Δηλαδή: επειδή το «κεντρικό σώμα» σημαίνει εξουσία που θα «σκοτώσει την επανάσταση», έχουμε πλατιά-φαρδιά την ομολογία: «το σημαντικό δεν είναι η νίκη των σχεδίων μας, των ιδεών, των ουτοπιών μας» (!!!), αλλά «το μεγάλο έργο της ηθικής απελευθέρωσης». Και ποιος ο λόγος αυτά που μας διδάσκουν αιώνες οι αστοί –για το αδύνατο της ισότητας και της ελευθερίας, για την ουτοπία του κομμουνισμού- να ψάξει να τα βρει ο λαός και η εργατική τάξη ξανά τα ίδια μέσα σε απελπισμένες συγκρούσεις και προαναγγελθείσες σφαγές; θα ρωτούσαμε εμείς.

Τέλος, ας δούμε ένα απόσπασμα από ένα πιο σύγχρονο κείμενο (1976), από το «Πρόγραμμα των Ομοσπονδιών Αναρχικών Ομάδων Ιταλίας» που, απ’ όσο αντιλαμβανόμαστε, χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στους αναρχικούς κύκλους:

«Οι αναρχικοί δεν είναι μια καθοδηγητική μειονότητα, αλλά, απεναντίας, μια απόλυτα συνειδητή και ενεργός μειονότητα. Δεν είναι επομένως η πρωτοπορία των καταπιεσμένων τάξεων, αλλά ένα στοιχείο του επαναστατικού αναβρασμού που επικρατεί στη ζωή των μαζών […]

Οι αναρχικές οργανώσεις, ομάδες, ομοσπονδίες ή συντονιστικά θα πρέπει να θυσιάζουν κάπως την αποτελεσματικότητα στο όνομα της συνοχής τους, γιατί σ΄ αυτήν ακριβώς τη συνοχή τους έγκειται και η αποτελεσματικότητά τους. Μόνο μ΄ αυτό τον τρόπο, μέσα από οριζόντιες αντι-ιεραρχικές διαδικασίες μπορούμε να αποφύγουμε τους κινδύνους του εξουσιασμού και της γραφειοκρατίας και μπορούν να φιλοδοξούν οι αναρχικοί να γίνουν η κριτική συνείδηση των ελευθεριακών πλατιών οργανώσεων ενάντια στην υπερβολική φροντίδα για την επίτευξη της “αποτελεσματικότητας’’ […]

Με λίγα λόγια, η αναρχική δραστηριότητα σήμερα – ξεκινώντας απ΄ την άμεση πραγματικότητα και τις αντιφάσεις της, χωρίς να καταφεύγει σε ψευδαισθήσεις ή στον πεσιμισμό πρέπει να στραφεί ενάντια στη φυσική εξέλιξη του συστήματος, που είναι ολοκληρωτική, και ταυτόχρονα να διαφυλάξει κάθε τι που τείνει προς την ισότητα και την ελευθερία στα εργοστάσια, στα σχολεία, στις εργατικές γειτονιές, σ΄ όλη την ύπαιθρο, σε κάθε πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης, υποστηρίζοντας, ενισχύοντας και διευρύνοντας τους υπάρχοντες αγώνες και υποκινώντας νέους. Στο άμεσο μέλλον το καθήκον μας πρέπει να είναι να κρατήσουμε ζωντανό το πνεύμα της εξέγερσης που έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα μεταξύ των νέων τα τελευταία χρόνια και να τονίσουμε, να διασαφηνίσουμε τον αρχικό και ουσιαστικό ελευθεριακό χαρακτήρα της.»

Πρόκειται για έναν «ειλικρινή» αυτοπροσδιορισμό των αναρχικών, όχι κυρίως για το ποσοτικό (μειονότητα), αλλά για το ποιοτικό («ένα στοιχείο του αναβρασμού»). Εδώ προφανώς έχει εγκαταλειφθεί ακόμη και το «αν είναι δυνατόν πιο πριν και πιο αποτελεσματικά από τους άλλους» του Μαλατέστα και επικρατούν οι προσγειώσεις. Τόσο, που να δηλώνεται ανοιχτά πως πραγματικός στόχος είναι η καθεαυτή αναπαραγωγή των αναρχικών ομάδων, καθώς «πρέπει να θυσιάζουν την αποτελεσματικότητα στο όνομα της συνοχής τους». Εξάλλου, αποτελεσματικότητα για ποιο σκοπό; Αυτός, από την εποχή του Μπακούνιν, δεν έχει ακόμη «αποσαφηνιστεί».

Δύο ακόμη επισημάνσεις: Η μία για το ότι έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται ο ευρύτερος «ελευθεριακός χώρος», «σκληρό πυρήνα» του οποίου αποτελούν οι αναρχικοί. Για καθεαυτόν τον «ελευθεριακό χώρο» θα μιλήσουμε παρακάτω. Ωστόσο εδώ δεν αντέχουμε να μη σχολιάσουμε το περί «κριτικής συνείδησης»:

Δεν τους «εξουσιάζουμε», λένε οι αναρχικοί για τους ευρύτερους του ελευθεριακού χώρου, απλώς επιδιώκουμε να καθορίσουμε τη συνείδησή τους!

Η δεύτερη παρατήρηση αφορά το «ενάντια στην Ιστορία». Αν και προσπαθούν να το διατυπώσουν κομψά, «ούτε ψευδαισθήσεις ούτε πεσιμισμός», τελικά το ξεφουρνίζουν: «Η αναρχική δραστηριότητα πρέπει να στραφεί ενάντια (…) στη φυσική εξέλιξη του συστήματος που είναι ολοκληρωτική (…)» Αναρωτιόμαστε: Μήπως τελικά την πατρότητα του ιδεολογήματος της «παγκοσμιοποίησης» τη δικαιούνται οι αναρχικοί που ήδη από το 1976 –αν όχι από τις απαρχές τους- διείδαν ότι οι αγώνες και η επαναστατική υπόθεση είναι «ενάντια στην Ιστορία», αφού η «φυσική εξέλιξη» είναι ο «ολοκληρωτισμός του συστήματος»;

αυτονομοι – Ελευθεριακοι: συναντησεις και Επιστροφες

Υπάρχουν κι άλλες ρητές ομολογίες της ίδιας περιόδου ότι στη βάση των αδιεξόδων του το αναρχικό ρεύμα καταφεύγει στους κόλπους του ευρύτερου «ελευθεριακού χώρου», με τελευταία γραμμή άμυνας την προσπάθεια αναπαραγωγής των αναρχικών ομάδων. Στο ίδιο κείμενο που αναφέραμε προηγούμενα («Πρόγραμμα Ομοσπονδιών Αναρχικών Ομάδων Ιταλίας» του 1976), διαβάζουμε:

«Το ελευθεριακό κίνημα είναι το σύνολο των οργανώσεων που αποτελούνται όχι από αναρχικούς –οι αναρχικοί μπορεί να αποτελούν μια μειοψηφία– αλλά από όλους εκείνους που συμμερίζονται, έστω και εν μέρει, τα μέσα και τους σκοπούς του αναρχισμού. Μ’ άλλα λόγια πρόκειται για οργανώσεις που, ενώ δεν είναι απαραίτητο να αποδέχονται τον αναρχισμό συνολικά, αποδέχονται σε σημαντικό βαθμό την αντιεξουσιαστική βάση τόσο ως προς τη θεωρία όσο και ως προς την πρακτική, μολονότι με ιδιότυπο τρόπο και με τη μορφή ενός συμβιβασμού με την πραγματικότητα των κοινωνικών αγώνων […]

Απ΄ την άλλη μεριά, πιστεύουμε ότι αυτές οι σχέσεις ανάμεσα στο αναρχικό κίνημα και το ελευθεριακό κίνημα δεν θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να είναι θεσμοποιημένες και επιπλέον δεν θα πρέπει ποτέ να δημιουργείται καμιά ιεραρχική σχέση με βάση τη σύνδεσή τους (π.χ. όπως οι σχέσεις ανάμεσα σε μια συνδικαλιστική οργάνωση και ένα πολιτικό κόμμα). Η μόνη σύνδεση, που πρέπει να είναι ιδιαίτερα ισχυρή, ανάμεσα στις ομάδες και τις αναρχικές ομοσπονδίες απ΄ τη μια και τις ελευθεριακές οργανώσεις από την άλλη, πρέπει να είναι η ενεργός παρουσία των αναρχικών αγωνιστών και η επιρροή που μπορούν να έχουν στους συντρόφους τους στον αγώνα εξαιτίας της καθημερινής δράσης τους.»

Καθόλου τυχαία, το παράδειγμά μας βρίσκεται στην Ιταλία, μιας και είναι από τις περιπτώσεις των ευρωπαϊκών χωρών όπου κατ’ εξοχήν συνέβη η «συνάντηση» για την οποία κάνουμε λόγο στον τελευταίο τίτλο. Ποια είναι αυτή η «συνάντηση»; Ας μην ξεχνάμε ότι ήδη από τη δεκαετία του ’60, στη βάση της στροφής στη Σ.Ε., στο κομμουνιστικό κίνημα υπάρχουν μια σειρά σημαντικά γεγονότα και εξελίξεις που εκτός των άλλων αναδεικνύουν τάσεις προβληματισμού και κριτικής –και εκτός του μ-λ κινήματος- και κατ’ αρχήν από μια επαναστατική σκοπιά ή τουλάχιστον από την πραγματική ανάγκη διαφοροποίησης-απάντησης στη δεξιά στροφή και στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Πολλές και διάφορες οι αποχρώσεις αυτών των τάσεων που στο σύνολό τους δεν έδωσαν απάντηση στο πραγματικό πρόβλημα. Κάποιες δυνάμεις εκφυλίστηκαν σε «στρατιωτικές απαντήσεις», κάποιες άλλες διαμόρφωσαν την «εργατική αυτονομία» με πολλαπλές υποδιαιρέσεις (π.χ. «Δημιουργική Αυτονομία» που διαχωρίστηκε στους «Κύκλους Προλεταριακής Νεολαίας» και στους «Ινδιάνους των Μητροπόλεων» κ.λπ.). Αυτές οι δυνάμεις είναι που –αδυνατώντας να απαντήσουν στο κεντρικό πρόβλημα και από κάποιο σημείο και μετά ξεχνώντας το κιόλας- εγκαινιάζουν τις πρακτικές της κατάληψης των «κοινωνικών κέντρων», τα «προλεταριακά ψώνια», την «εναλλακτική διατροφή» κ.ο.κ. Αυτό το δυναμικό αποτελεί και τον ευρύτερο «ελευθεριακό-αυτόνομο χώρο», στον οποίο οι αναρχικοί προσβλέπουν κάλυψη, συμπόρευση και βέβαια τσιμπολόγημα.

Αν επιχειρούσαμε μ’ έναν γενικό τρόπο να επισημάνουμε τη βασική–ιδεολογική, θεωρητική- διαφορά μεταξύ αυτών των δύο δυνάμεων θα λέγαμε πως το αυτόνομο δυναμικό -έχοντας ξεχάσει το γιατί διαχωρίστηκε και από το ευρωκομμουνιστικό και από το σοβιετόφιλο ρεύμα- επανέφερε τον Προυντόν, χωρίς να χρειαστεί να περάσει απ’ τον Μπακούνιν! Πράγματι, η βασική λογική της αυτονομίας ουσιαστικά συνίσταται στη δημιουργία «εναλλακτικών δομών» εντός του καπιταλισμού, που ενδεχομένως να… αντικαταστήσουν τον καπιταλισμό. Αυτά ακριβώς δηλαδή που με τις «εταιρείες αλληλοβοήθειας» κήρυττε ο Προυντόν, πριν ο Μπακούνιν τού προσθέσει τη «βίαιη καταστροφή του κράτους».

Ετσι, η συνάντηση των (ηττημένων) αναρχικών με τους αυτόνομους- ελευθεριακούς είχε (και έχει) ισχυρή ιδεολογική-θεωρητική βάση. Γιατί οι ίδιοι οι αναρχικοί –όπως είδαμε- είχαν λιγότερο ή περισσότερο σιωπηρά δει και αποδεχθεί πως ούτε το κράτος μπορούν να «καταστρέψουν» ούτε την αναρχική κοινωνία θα μπορούσαν να είχαν αμέσως μετά.

Ουσιαστικά λοιπόν βρέθηκαν και βρίσκονται όλοι μαζί στην κοινή βάση της «αυτοδιαχείρισης», που είναι ίσως έπαινος να την πει κανείς ρεφορμισμό, στο βαθμό που δεν αφορά καν τη διαμόρφωση ρεφορμιστικών στόχων για τη νεολαία ή τους εργαζόμενους, αλλά την αυτοδιαχείριση της δικιάς τους πολιτικής υπόστασης.

Άντον Πανεκούκ

Όπως είναι φυσικό, στη διαδρομή αυτού του δυναμικού που συμπλέχτηκε και διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του ’60 –διαδρομή αποσυγκρότησης και ήττας συνολικά για το κίνημα- υπήρξαν και άλλες «συναντήσεις». Μια περίπτωση ήταν ο Πανεκούκ (1873-1960), που, ξεκινώντας από τις περιπέτειες της Β’ Διεθνούς, πέρασε γρήγορα στη δεκαετία του 1920 στην καταγγελία της Σ.Ε. ως «καπιταλιστικής», για να καταλήξει στην άρνηση της αναγκαιότητας του κόμματος και στη θεωρία του «συμβουλιακού κομμουνισμού». Αλλά και αυτήν πρόλαβε να την «αποκαθάρει» περισσότερο και να τη μετατρέψει σε «συμβουλιακή ιδεολογία», όπως εξάλλου και την επανάσταση που την αντικατέστησε με μια «μαζική δημοκρατική διαδικασία». Έτσι σήμερα έχει τις προδιαγραφές για να αποτελέσει και αυτός μια αναφορά των α/α ομάδων.

Μια άλλη περίπτωση –ιδιαίτερα χαρακτηριστική για την όλη διαδρομή και διαμόρφωση του σημερινού δυναμικού των α/α ομάδων- είναι ο Μάρεϊ Μπούκτσιν (1921-2006). Αντίθετος ήδη από τα 18 του στο σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, αλλά και σχετικά γρήγορα «απογοητευμένος τροτσκιστής» -όπως αναφέρουν οι οπαδοί του- υιοθέτησε τις θεωρητικές παραδοχές των αναρχικών-αντιεξουσιαστών. Ωστόσο, το πιο σημαντικό στοιχείο του ήταν ότι αντιλήφθηκε τη «θεωρητική φτώχεια» που αυτές είχαν και έσπευσε να τις εμπλουτίσει με τη θεωρία της «κοινωνικής οικολογίας» και με αντίστοιχο πολιτικό περιεχόμενο τον «ελευθεριακό κοινοτισμό». Αυτόν τον έκανε και πράξη με το «Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας» που όχι μόνο έδινε πτυχιακούς και μεταπτυχιακούς τίτλους, αλλά εφάρμοζε και την «ελευθεριακή εκπαίδευση» σε μια «καταπράσινη πλαγιά που περιτριγυριζόταν από λίμνες και με λίγη τύχη μπορούσες να συναντήσεις κάποιο ελάφι…». Προς άρση πάντως πιθανόν παρεξηγήσεων, ο ελευθεριακός κοινοτισμός προτάθηκε από τον Μπούκτσιν γιατί δεν ήθελε «η γη, τα εργοστάσια να ελέγχονται από το κράτος-έθνος, αλλά ούτε από τους εργάτες-παραγωγούς», γιατί αυτοί οι τελευταίοι θα μπορούσαν «να αναπτύξουν ένα ιδιοκτησιακό συμφέρον μέσα σ’ αυτά…».

Κορνήλιος καστοριάδης

Τέλος, μια τρίτη περίπτωση συνάντησης και αναφοράς για τους αυτόνομους-ελευθεριακούς είναι ο «δικός μας» Καστοριάδης (1922-1997). Παρουσίασε και αυτός από νωρίς τα ίδια αντικομμουνιστικά πλεονεκτήματα με τον Μπούκτσιν, βέβαια όχι στις ΗΠΑ, αλλά στην Ελλάδα του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Π.χ. κατήγγειλε το Δεκέμβρη του ’44 ως «πραξικόπημα του ΚΚΕ»(!) και, αφού έκανε και αυτός την απαραίτητη τροτσκιστική θητεία, άνοιξε τα πανιά του στο πέλαγος της υπηρεσίας του ιμπεριαλισμού της Δύσης. Υπηρεσία που την πρόσφερε με πολλούς τρόπους: ως διευθυντικό στέλεχος του ΟΟΣΑ (από το 1948 ως το 1970), με τις πολιτικές του θέσεις (π.χ. υποστήριξη της αμερικανονατοϊκής επιδρομής στον Περσικό το 1991), με τις σταθερές διακηρύξεις υπέρ των δυτικών «φιλελεύθερων ολιγαρχιών» έναντι των «ολοκληρωτικών γραφειοκρατιών» της Ανατολής και με όλο το θεωρητικό του έργο (π.χ. «Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας», η ανακάλυψη στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία των «σπερμάτων ενός προτάγματος κοινωνικής αυτοθέσμισης και αυτονομίας» κ.λπ.). Δίκαια λοιπόν η εφημερίδα Le Monde ανήγγειλε πρωτοσέλιδα το θάνατο του «επαναστάτη-αντιμαρξιστή», η Ιταλική Republica με τον τίτλο «ο φιλόσοφος που αψήφησε το Κρεμλίνο» και στην Ελλάδα ο αστικός κόσμος τον εγκωμίασε ως «εθνικό κεφάλαιο». Άδικα παραπονιέται και στρέφεται ενάντια σε όλα αυτά τα εγκώμια ο Τ. Φωτόπουλος («Περιεκτική Δημοκρατία») που προφανώς ήθελε μόνος αυτός να εξυμνεί τον Καστοριάδη λέγοντας πως «το έργο του συνιστά βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη ενός νέου απελευθερωτικού προτάγματος» και ότι «η συμβολή του στην αυτόνομη δημοκρατική παράδοση υπήρξε αποφασιστική».

Συνεχίζεται...