Η εκκλησία βεβαίως θα διαμαρτυρόταν πρώτη για το ζήτημα αυτό, θα ήταν η πρώτη που θα υπενθύμιζε ότι ο γάμος είναι ένα ιερό μυστήριο με εξέχουσα πνευματική σημασία και τα λοιπά. Ωστόσο, από τη στιγμή που ο γάμος είναι επίσης ένα σταθερό οικονομικό έσοδο για την εκκλησία, αυτού του είδους οι διαμαρτυρίες δεν θα μπορούσαν να πείσουν πολλούς.
Εφόσον λοιπόν η εκκλησιαστική πλευρά όχι μόνο αδυνατεί να αποδείξει ότι υπάρχει κάποιο υπερβατικό στοιχείο στον κοινωνικό θεσμό του γάμου αλλά και επιβεβαιώνει την απροκάλυπτα οικονομική του φύση, τι απομένει;
Απομένει το ηθικο-ποινικό εποικοδόμημα που συνόδευσε το θεολογικό, περί του γάμου ως θεσμού που αφορά στην εξασφάλιση της μονογαμίας, της σεξουαλικής πειθαρχίας, της μονιμότητας του γαμήλιου δεσμού, κλπ, δηλαδή η ιδεολογία του "ους ο Θεός έζευξε άνθρωπος μη χωριζέτω" και οι ποινικές της εκφάνσεις, που είναι κατά βάση δύο, η ποινικοποίηση της μοιχείας, που σε παλιότερους αιώνες μπορεί να είχε ιδιαίτερα βάρβαρη μορφή και που εξακολουθεί να έχει βάρβαρη μορφή σε μη καπιταλιστικά αναπτυγμένες κοινωνίες, και το ουσιαστικά ανέφικτο του διαζυγίου από την πλευρά της γυναίκας.
Ο καπιταλισμός, αλλού νωρίτερα και αλλού αργότερα, σάρωσε στις βιομηχανικές κοινωνίες και τις δύο αυτές εναπομείνασες μορφές νομικής κωδικοποίησης της θρησκευτικής νοηματοδότησης του γάμου, καταργώντας την ποινικοποίηση της μοιχείας και επιτρέποντας και στα δύο φύλα τη νομική δυνατότητα διάλυσής του για οποιονδήποτε λόγο κρίνουν τα ίδια σημαντικό (πχ, για απλή "ασυμφωνία χαρακτήρων"). Και βεβαίως, χωρίς την ποινικοποίηση της μοιχείας και χωρίς τα μεγάλα προσκολλήματα στην παροχή διαζυγίων ήταν επόμενο ο δρόμος να ανοίξει και για την αφαίρεση του γάμου από τα αποκλειστικά προνόμια της εκκλησίας, τη θέσπιση του πολιτικού γάμου.
Αυτή η διαδικασία καταστροφής πρότερων κανόνων περιορισμού είναι μέρος αυτού που γενικά γίνεται παραδεκτό ως "προοδευτικός ρόλος της αστικής τάξης." Ο προοδευτικός αυτός ρόλος συνίσταται ακριβώς στην καταστροφή του συμβολικού, ιδεολογικού, θρησκευτικού, αξιακού κόσμου παλαιότερων κοινωνιών, στην αποκαθήλωση των παθιασμένων τους πεποιθήσεων, στη γελοιοποίηση, ουσιαστικά, των θεμελίων τους.
Τι απέμεινε μετά από αυτή την καταστροφή στον κοινωνικό θεσμό του γάμου; Ό,τι απομένει από κάθε παρόμοια καταστροφή που προαπαιτεί η άνοδος του αστικού πολιτισμού δίπλα στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής: ο απογυμνωμένος πυρήνας του. Ο γάμος εμφανίζεται σε όλη του την οικονομική γύμνια σε τέτοιο βαθμό που όλο και περισσότερα ζευγάρια δεν έχουν κανένα πρόβλημα να δηλώσουν ότι δεν παντρεύονται για οικονομικούς καθαρά λόγους, επειδή κρίνουν ότι τα οικονομικά ωφέλη του γάμου στις συγκεκριμένες συνθήκες είναι λιγότερα από τα οικονομικά του μειονεκτήματα.
Ποια είναι τα οικονομικά ωφέλη του γάμου: κατά βάση, οι φοροπαλλαγές, που σε συνθήκες αχαλίνωτης φορομπηξίας χάνουν μεγάλο ποσοστό από την θελκτικότητά τους ως κίνητρα. Άλλα κίνητρα όπως η συνδρομή του κράτους για την απόκτηση πρώην κατοικίας έχουν εντελώς εξαλειφθεί. Ο γάμος ως θεσμός του εικοστού αιώνα είχε οικονομική θελκτικότητα στον βαθμό που ενσωματωνόταν στην ευρύτερη σφαίρα του λεγόμενου κράτους πρόνοιας, που τώρα είναι συντρίμμια, οπότε σήμερα λειτουργεί μάλλον σαν το αδύναμα ρομαντικοποιημένο ανάλογο του να φορτώνεσαι κατ' αποκλειστικότητα τα βάρη λειτουργιών (όπως το μεγάλωμα, ντύσιμο, θρέψιμο και εκπαίδευση παιδιών) που το κράτος παλιότερα συγχρηματοδοτούσε και επιτηρούσε με τη μία ή άλλη μορφή -- κάτι σαν το "σκούπισε μόνος σου την πόλη σου εάν τη θέλεις καθαρή" του Αχιλλέα Μπέου.
Απέμεινε λοιπόν οποιοδήποτε πραγματικό, κοινωνικά ζωτικό περιεχόμενο στο γάμο;
Ναι, η ατομική ιδιοκτησία. Η μοναδική λειτουργία που εξακολουθεί να υπηρετεί είναι η ένωση περιουσιακών στοιχείων σε μια νομική πράξη, και κατ' επέκταση, η δημιουργία των προϋποθέσεων για την κληρονομικότητά της. Για αυτό και η μοναδική πραγματική συνέπεια του διαζυγίου μετά το τέλος της ποινικοποίησης της μοιχείας και των προσκολλημάτων στο διαζύγιο είναι η απώλεια τμήματος της περιουσίας, όταν το ζευγάρι οδηγείται στα δικαστήρια και πληρώνει λεφτά σε δικηγόρους για να εξασφαλίσει το καλύτερο δυνατό σε ατομικό επίπεδο ο καθένας από την όποια "λεία" συγκέντρωναν οι δύο ως έγγαμοι. Το ζήτημα, αυτό το γνωρίζουν όλοι, δεν είναι ποιος έφταιγε ή ποιος αμαρτωλά διέρρηξε τα ιερά δεσμά, αλλά το ποιος θα πάρει το αυτοκίνητο και πόσο θα είναι η διατροφή.
Ο σοσιαλισμός, όπως είναι γνωστό, υιοθέτησε όλες τις προοδευτικές (καταστροφικές) κατακτήσεις της αστικής τάξης στο θέμα του γάμου: αποποινικοποίησε τη μοιχεία, εξάλειψε όλα τα προσκολλήματα στο διαζύγιο --που πήγαινε σύννεφο στις σοσιαλιστικές χώρες τη στιγμή που ήταν ακόμα σκάνδαλο στις καπιταλιστικές-- έκανε την σύναψη γάμου και την διάλυσή του ένα απλό καθημερινό ζητηματάκι: Τέλος στις δυστυχισμένες λόγω συμβάσεων και ανάγκης έγγαμες ζωές, και όσο για τα παιδιά, θα μεγαλώσουν μια χαρά και χωρίς την αγία οικογένεια. Στην διαδικασία αυτή όμως, ο σοσιαλισμός αφαίρεσε και το ένα πράγμα που ο καπιταλισμός άφησε --και δεν μπορούσε παρά να αφήσει!-- να στέκεται και να στηρίζει την υπόθεση της αγίας οικογένειας, δηλαδή την ατομική ιδιοκτησία. Στο γάμο δεν διακυβευόταν τίποτε παρά τα σώματα, ο ψυχισμός, το ερωτικό πάθος δύο ανθρώπων, και άρα και όλη η μάχη ανάμεσα στην ατομική τους ελευθερία και την υπερβατικότητα της συμπλοκής τους, την παροδικότητα της επιθυμίας και την ζαλισμένη της αναζήτηση της εξάλειψης του χρόνου--ένα ανθρώπινο και προσωπικό δράμα που μπορεί να είχε το πιο υψηλό ατομικό περιεχόμενο, την πιο εξαίσια υπαρξιακή ένταση, αλλά ταυτόχρονα δεν είχε και την παραμικρή κοινωνικο-οικονομική σημασία. Η σοσιαλιστική ελευθερία σημαίνει, ανάμεσα σε άλλα, την αυτονόμηση της ατομικής ύπαρξης από την ατομική ιδιοκτησία, που αναγκαστικά είναι κοινωνικά θεσπισμένη και κοινωνικά σημαίνουσα.
Τι συμβαίνει στις καπιταλιστικές χώρες σήμερα; Αυτό που συμβαίνει είναι μια "αιρετική", "ετερόδοξη" προσπάθεια επιστροφής στα αντιδραστικά μυθεύματα περί γαμικής ιερότητας, περί υψηλής σημασίας του δικαιώματος στο γάμο, μια αλλόκοτη αναβίωση του θρησκευτικού εποικοδομήματος ντυμένη με τα άμφια της "διαφορετικότητας." Πολύ καλά, ο γάμος έχει πλήρως απομυθοποιηθεί στη Δύση, αλλά για τους ετεροφυλόφιλους· γιατί να μην τον ξαναμυθοποιήσουμε για τους ομοφυλόφιλους; Και ιδού, κρυμμένη πίσω από ψευδοσοκαριστικά και ψευδοσυγκινητικά ενσταντανέ ομόφυλων ζευγαριών όλη η παλιά θεσμοποιημένη σαβούρα για την ένωση των δύο εις σάρκαν μίαν, για τους όρκους του ζευγαριού, για το ρομάντζο του χορού τους και για τα ρούχα τους, και όλα αυτά υπό μορφή έγκλησης σε όλους να δακρύσουν από συγκίνηση για την τεράστια χειραφέτηση που περικλείουν. Όποιος δε δεν δακρύσει, όποιος τολμήσει να θυμίσει τα παραπάνω, χρίζεται και "ομοφοβικός", διότι όπως και να το κάνουμε, και τα τουριστικά γραφεία με ειδίκευση στους γκέι γάμους πρέπει να βγάλουν το ψωμί τους, και τα εξειδικευμένα σε target group θέρετρα να αποσβέσουν επενδύσεις σε αγαλματίδια της Σαπφούς και ερωτιδείς, και οι παπαράτσι να βγάλουν τις φωτογραφίες τους, και τα περιοδικά να τυπώσουν τα άρθρα τους, και οι νεοφιλελεύθεροι να βρουν ένα τρόπο και αυτοί να φανούν προοδευτικοί σε τέτοιους χαλεπούς καιρούς.
Στο μεταξύ, μαζί με τον Ιωβηλαίο η μπάντα παίζει "το προσωπικό είναι πολιτικό!", ξεχνώντας, έχοντας προφανώς πιει και κάτι παραπάνω πάνω στο τσακίρ κέφι, ότι για δεκαετίες τσίριζε πως η "πολιτικοποίηση της προσωπικής ζωής είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του ολοκληρωτισμού." Τώρα, "ολοκληρωτισμός" είναι το να λες ότι η προσωπική ζωή είναι προσωπική, ότι οι μορφές της ηδονής δεν έχουν ανάγκη νομική κατοχύρωση αλλά προστασία από τον νομικό πανοπτικισμό, ότι κάθε θεσμοποίηση σημαίνει και υποταγή στη νομική κυριαρχία του κράτους -- η κυριαρχία φτιάχνει το δικαίωμα, δίδασκε ο Φουκώ, που κάποιοι τον θυμούνται μόνο όταν συμφέρει. Και όχι μόνο είναι "ολοκληρωτισμός", είναι και πριμοδότηση του ετεροφυλόφυλου γάμου από αυτούς που έχουν προγραμματική αρχή την κατάργηση του τελευταίου και πρώτου του συνάμα θεσμικού στηρίγματος, της ατομικής ιδιοκτησίας. Το κατηγορητήριο δε εξφενδονίζεται από όσους σπάνε θαρραλέα τα ατσαλένια (;) δεσμά που εμποδίζουν (;) τον ομοφυλόφιλο γάμο αλλά κάθονται σούζα μπροστά στην άγρια θεά της ατομικής ιδιοκτησίας, λες και διακυβεύεται κάτι συγκλονιστικό για τη δυναστεία της δεύτερης από την σύσταση των γεννητικών οργάνων των νομικά συμβαλλομένων να ενώσουν την ατομική ιδιοκτησία τους.
Να κλείσω με το θεωρητικό θεμέλιο της ομοφυλοφυλικής χειραφέτησης, δηλαδή την Ιστορία της σεξουαλικότητας του ίδιου αυτού ξεχασμένου Φουκώ, με κάποια από όσα έχει να πει για τους ψευδοχειραφετημένους "Νέους Βικτωριανούς" της σύγχρονης εποχής;
Ίσως οι άνθρωποι μια μέρα ν' απορήσουν. Θα τους είναι δύσκολο να καταλάβουν πώς ένας πολιτισμός τόσο πολύ αφοσιωμένος κατά τα άλλα στην ανάπτυξη τεράστιων μηχανισμών παραγωγής και καταστροφής, βρήκε το χρόνο και την απέραντη υπομονή ν' αναρωτηθεί με τόση αγωνία τι είναι το σεξ· [...] θα εκπλαγούν με τη μανία με την οποία προσποιούμασταν ότι αποσπούσαμε από τη νύχτα της μια σεξουαλικότητα που όλα --οι Λόγοι μας, οι συνήθειές μας, οι θεσμοί μας, οι κανονισμοί μας, οι γνώσεις μας-- τη βγάζανε στη φόρα και την ξαναλάνσαιρναν με πάταγο. Και θ' αναρωτηθούν γιατί θελήσαμε τόσο πολύ να άρουμε τον νόμο της σιωπής από εκείνο που αποτελούσε την πιο θορυβώδικη ασχολία μας. Ο θόρυβος, αναδρομικά, μπορεί να φανεί υπέρμετρος, αλλά πιο παράξενο ακόμα θα φανεί το πείσμα μας να μη διαβλέπουμε σ' αυτόν άλλο από άρνηση να μιλήσεις και παράγγελμα να σιωπαίνεις. Θ' αναρωτηθούν τι ήταν αυτό που μας έκανε τόσο επαρμένους [...] πώς μπορέσαμε να καυχηθούμε ότι επιτέλους απελευθερωθήκαμε στον 20ο αιώνα από μιαν εποχή ατέλειωτης και σκληρής καταστολής. [...] πρέπει να αναλογιστούμε πως ίσως μια μέρα, μέσα σε μιαν άλλη διάταξη των σωμάτων και των ηδονών, δεν θα καταλαβαίνουμε πια πώς κατόρθωσαν τα τεχνάσματα της σεξουαλικότητας --και της εξουσίας που στηρίζει το σύστημά της-- να μας υποτάξουν σ' αυτή τη στυφή μοναρχία του σεξ, τόσο που ν' αφιερωθούμε στο ατελείωτο έργο να παραβιάζουμε το μυστικό του και ν' αποσπούμε από τούτη τη σκιά τις πιο αληθινές ομολογίες.Πηγή: Lenin reloaded
Η ειρωνεία αυτού του συστήματος: μας κάνει να πιστεύουμε πως απ' αυτό κρέμεται η "απελευθέρωσή" μας.
Υπάρχει, σε αυτό το διεισδυτικό κείμενο, μια αφετηριακή ανακρίβεια, κρίσιμη για το θέμα στη γενικότητά του, που όμως τελικά δεν επηρεάζει καθοριστικά τα συμπεράσματα του κειμένου:
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε όλες τις κοινωνίες η θεσμοποίηση του γάμου δεν αφορά κατά βάση την σύνδεση ανάμεσα στην φυσική έξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και σε οτιδήποτε άλλο (πχ τον πεπερασμένο ιστορικά κοινωνικό θεσμό της ατομικής ιδιοκτησίας). Αφορά κατά βάση τη σύνδεση, με αυτό το οτιδήποτε άλλο, όχι της σεξουαλικότητας ως "φυσικής έξης" αλλά της σεξουαλικότητας ως αναπαραγωγικής πράξης. Εφόσον η σεξουαλικότητα είναι αναπαραγωγική πράξη, παράγει το "γάμο" σε οποιαδήποτε κοινωνικο-ιστορική μορφή του, ακόμη κι αν το φαινόμενο της "φυσικής έξης" απουσίαζε. Αν η σεξουαλικότητα ήταν απλώς "φυσική έξη" και τίποτα άλλο, δεν θα υπήρχε γάμος σε καμία του μορφή.
Τα συμπεράσματα βέβαια του κειμένου δεν επηρεάζονται καθοριστικά από αυτή τη διαφορά, καθώς στο επίκεντρο του θέματός του βρίσκεται η σεξουαλικότητα σε μια παραλλαγή της που αποτελεί πράγματι "φυσική έξη" και όχι αναπαραγωγική πράξη, οπότε η αφετηριακή ανακρίβεια απορροφάται ομαλά και σβήνει μες στην ανάπτυξη του θέματος, αλλά μάλλον επειδή η ανάπτυξη του θέματος είναι τέτοια και όχι αλλιώτικη, δηλαδή επειδή αντιμετωπίζει αρνητικά τη θεσμοποιημένη σύνδεση μιας απλής "φυσικής έξης" με τις κυρίαρχες κοινωνικοοικονομικές σχέσεις τη στιγμή ακριβώς που η θεσμοποιημένη σύνδεση με την ονομασία "γάμος" δεν είναι κατά βάση μια τέτοια σύνδεση. Η τέτοια σύνδεση είναι συνέπεια που περικλείεται στο ουσιαστικό περιεχόμενο της σύνδεσης στο οποίο συνίσταται ο γάμος ιστορικά και ανεξάρτητα από την εκάστοτε μορφή του και, ταυτόχρονα, συνέπεια ικανή να συγκαλύπτει επιφανειακά αυτό το ουσιαστικό περιεχόμενο.
Βέβαια αν διάβαζα τα σχόλια που ακολουθούν στην πηγή ίσως έβρισκα κάποια σχετική συζήτηση, αλλά προς το παρόν τουλάχιστον δεν τα διάβασα.
@AGIS:
ΔιαγραφήΗ παρατήρηση σου με βρίσκει 100% σύμφωνο.
Πιστεύω οστώσο πως το συγκεκριμένο κείμενο δεν βλέπει το θέμα το γάμου ως "θεσμοθετημένη αναπαραγωγή" γιατί απλά "δεν θέλει" να το δει ως τέτοιο.
Και "δεν θέλει" να το δει ως τέτοιο (παρότι φυσικά είναι) γιατί ενδιαφέρεται να θίξει το θέμα του ομόφυλου "γάμου" ως κοινωνικό πισωγύρισμα.
"...Και ιδού, κρυμμένη πίσω από ψευδοσοκαριστικά και ψευδοσυγκινητικά ενσταντανέ ομόφυλων ζευγαριών όλη η παλιά θεσμοποιημένη σαβούρα για την ένωση των δύο εις σάρκαν μίαν, για τους όρκους του ζευγαριού, για το ρομάντζο του χορού τους και για τα ρούχα τους, και όλα αυτά υπό μορφή έγκλησης σε όλους να δακρύσουν από συγκίνηση για την τεράστια χειραφέτηση που περικλείουν. Όποιος δε δεν δακρύσει, όποιος τολμήσει να θυμίσει τα παραπάνω, χρίζεται και "ομοφοβικός", ..."
Αν λοιπόν αντιμετώπιζε τον γάμο γενικά σαν "θεσμοθετημένη αναπαραγωγή", η συζήτηση περί των ομόφυλων γάμων αναγκαστικά θα έκλεινε εκεί (δεν υπάρχει αναπαραγωγή άρα και οποιαδήποτε ανάγκη θεσμοθέτησης της), και προφανώς δεν θα μπορούσε να φτάσει στο κομμάτι που ήθελε τελικά να θίξει.
Αυτό είναι το προτέρημα του κειμένου, ότι δηλαδή επιλέγει έναν δρόμο ευθείας αντιπαράθεσης με τα ιδεολογήματα περί "χειραφέτησης" που δήθεν αποτελεί ο γάμος στο... happy end της ελληνικής ταινίας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν και πιστεύω ότι θα μπορούσε να οδηγηθεί σε αυτή την αντιπαράθεση και αν ξεκινούσε από την αντικειμενική αφετηρία του ζητήματος.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι χωρίς αυτή την αφετηρία, μπορεί μεν να αντιπαρατεθεί σε ιδεολογήματα περί "χειραφέτησης", όχι όμως και σε ιδεολογικές θέσεις οι οποίες δεν επικαλούνται "χειραφέτηση" αλλά απλώς αναγορεύουν σε "αστικό εκσυγχρονισμό" αυτή την έκφραση ιστορικής κενότητας και στρεβλότητας των επιλογών της αστικής τάξης στην εποχή της ιστορικής παρακμής της.
Ο λόγος βέβαια γίνεται για την κενότητα και στρεβλότητα του ιστορικού παρόντος "της", το οποίο σαν κυρίαρχη τάξη το καθιστά ιστορικό παρόν της κοινωνίας γενικά. Κενότητα και στρεβλότητα που στην αντίστροφη όψη της ίδιας και ανεξαρτήτως νομικών θεσμών βρίσκεται η ρατσιστική βαρβαρότητα σε οποιαδήποτε μορφή της.