Σχετικά με το Σύμφωνο Συμβίωσης και τη θέση του ΚΚΕ

Πηγή: Οδηγητής 24 Ιουλίου,2015

Το προηγούμενο διάστημα άνοιξε ξανά η συζήτηση σχετικά με το Σύμφωνο Συμβίωσης (ΣΣ), με αφορμή τη δημοσίευση του σχεδίου για την τροποποίηση του ήδη υπάρχοντος νόμου για το Σύμφωνο Συμβίωσης και την επέκτασή του στα ομόφυλα ζευγάρια. Όπως αναφέρουν διάφορα δημοσιεύματα το νομοσχέδιο αναμένεται να συζητηθεί ως μέρος πολυνομοσχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που θα ρυθμίζει μεταξύ άλλων ζητήματα αντιρατσιστικής νομοθεσίας.
Σχετικά με την θέση του ΚΚΕ τόσο για το Σύμφωνο Συμβίωσης και την τροποποίησή του, για την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια καθώς και για την αντίληψη του ΚΚΕ για την οικογένεια, ο «Ο» συζήτησε με την Βιβή Δάγκα, υπεύθυνη του τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Γυναικεία Ισοτιμία και Χειραφέτηση.

«Ο»: Τι είναι το Σύμφωνο Συμβίωσης (ΣΣ);

Βιβή Δάγκα: Το ΣΣ μεταξύ των ετερόφυλων ζευγαριών καθιερώθηκε με το νόμο 3719/2008. Παρουσιάστηκε ως ένα αστικό συμβόλαιο, πιο χαλαρό σε σχέση με το πολιτικό γάμο, κυρίως για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών που γεννιούνται εντός του ΣΣ μεταξύ ενός ετερόφυλου ζευγαριού. Βέβαια, υπήρχαν πριν το 2008 νομοθετικές διατάξεις για την “εκούσια αναγνώριση τέκνου”, που αντιμετώπιζαν τα σχετικά ζητήματα γονικής μέριμνας για τα παιδιά εκτός γάμου.

Σύμφωνα με το νόμο αυτό, οι “συμβιούντες”, δηλαδή το ετερόφυλο ζευγάρι που υπογράφει ΣΣ, έχει τη δυνατότητα να ρυθμίσει τα ζητήματα της γονικής μέριμνας για τα παιδιά που γεννιούνται κατά τη διάρκεια ισχύος του ΣΣ ή εντός τριακοσίων ημερών από τη λύση του ή την αναγνώριση της ακυρότητάς του. Τη γονική μέριμνα του παιδιού την έχουν και την ασκούν από κοινού οι δύο γονείς, όπως συμβαίνει και στις περιπτώσεις των τέκνων που είναι γεννημένα σε γάμο. Αντίστοιχα σε περίπτωση λύσης του συμφώνου εφαρμόζονται για τη γονική μέριμνα οι διατάξεις που ισχύουν σε περίπτωση διαζυγίου. Το ΣΣ δε συνεπάγεται δημιουργία κοινής οικογενειακής μερίδας.

 Επίσης ρυθμίζει τις κληρονομικές σχέσεις ανάμεσα στους «συμβιούντες». Όσον αφορά στα κληρονομικά δικαιώματα, στην περίπτωση που δεν υπάρχει διαθήκη, ο επιζών κληρονομεί περίπου το μισό του μεριδίου που αντιστοιχεί στο σύζυγο (δηλαδή το μισό από αυτό που προβλέπεται σε περίπτωση γάμου) εκτός αν δεν υπάρχει άλλος κληρονόμος, οπότε κληρονομεί το σύνολο της περιουσίας.

Το σύμφωνο λύεται εύκολα με έναν από τους παρακάτω τρόπους: α) με συμφωνία των συμβληθέντων που γίνεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο, β) με μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση που κοινοποιείται με δικαστικό επιμελητή και γ) με την τέλεση γάμου είτε μεταξύ των συμβληθέντων είτε μεταξύ ενός από αυτούς και τρίτου προσώπου.
Ο άνδρας και η γυναίκα που υπογράφουν το ΣΣ -με βάση όσα ισχύουν μέχρι τώρα- δεν αντιμετωπίζονται ως σύζυγοι ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις από τα ασφαλιστικά ταμεία (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, σύνταξη) και την εφορία.

«Ο»: Ποιες είναι οι αλλαγές που προτείνονται στο νέο σχέδιο νόμου της κυβέρνησης σχετικά με το ΣΣ;

Β.Δ.: Στις 10/6/2015, αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης το σχέδιο με βάση το οποίο προτείνεται η τροποποίηση του νόμου για το ΣΣ και η επέκτασή του στα ομόφυλα ζευγάρια. Με βάση τα δημοσιεύματα, το νομοσχέδιο αναμένεται να μπει στη δημόσια διαβούλευση, ως μέρος πολυνομοσχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που θα ρυθμίζει μεταξύ άλλων ζητήματα αντιρατσιστικής νομοθεσίας. Η προτεινόμενη τροποποίηση παρουσιάστηκε ως “ένα βήμα μπροστά για τη σύγχρονη Ελλάδα”, “με αφετηρία την αρχή της ισότητας και με το βλέμμα στραμμένο στην Ευρώπη”.

Με βάση τις προτεινόμενες διατάξεις, δίνεται η δυνατότητα και στα ομόφυλα ζευγάρια να συνάψουν ΣΣ. Ακόμα, επεκτείνονται στους συμβιούντες (ομόφυλα ή ετερόφυλα ζευγάρια) οι διατάξεις του αστικού κώδικα για τους συζύγους, που αφορούν κληρονομικά, εργασιακά, ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά δικαιώματα, το ζήτημα της διατροφής και τη συμμετοχή στα αποκτήματα. Πιο συγκεκριμένα, για την εφαρμογή των ρυθμίσεων που αφορούν στα εργασιακά, ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά, προβλέπεται η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος με πρόταση του Υπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, μετά τη ψήφιση του ν/σ.
Στο ισχύον ΣΣ και στην προτεινόμενη τροποποίηση του δεν περιλαμβάνεται η δυνατότητα υιοθεσίας παιδιών και Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και από τους δύο συμβιούντες. Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία περί υιοθεσίας, υπάρχει δυνατότητα υιοθεσίας τέκνου και από ένα άτομο, εντός ή εκτός γάμου, βέβαια με αυστηρότερα κριτήρια από τις κοινωνικές υπηρεσίες.

Με βάση τις προτεινόμενες διατάξεις που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα, η τροποποίηση του νόμου για το ΣΣ προσεγγίζει τις αντίστοιχες διατάξεις για το γάμο, όπως για παράδειγμα όσον αφορά στη λύση του. Αν εφαρμοστεί χρειάζεται να περάσουν 3 μήνες για τη λύση του, ενώ στον πολιτικό γάμο με βάση όσα ισχύουν τώρα χρειάζονται 6 μήνες. Το αναφέρουμε γιατί με τις προτάσεις που δημοσιεύτηκαν δεν ισχύει πλέον ο ισχυρισμός- που είχε αξιοποιηθεί το 2008- ότι αποτελεί πιο χαλαρή μορφή αστικού συμβολαίου.

Ισχυρίζονται ότι φέρνουν την τροποποίηση του νόμου για το ΣΣ γιατί πρέπει η Ελλάδα να συμμορφωθεί με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στην υπόθεση Βαλλιανάτος και άλλοι κατά Ελλάδας. Η Ελλάδα καταδικάστηκε γιατί με την ψήφιση του νόμου το 2008 δεν περιέλαβε τα ομόφυλα ζευγάρια και θεωρείται αρνητική διάκριση. Αν δεν είχε θεσμοθετηθεί το ΣΣ για τα ετερόφυλα ζευγάρια, δε θα υπήρχε καταδίκη της Ελλάδας.
Η προτεινόμενη τροποποίηση του νόμου για το ΣΣ ανοίγει το δρόμο μέσω Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ή με διαφορετικό τρόπο, για την προώθηση της υιοθεσίας και της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και στα ομόφυλα ζευγάρια, πάλι στη λογική της “μη διάκρισης”.

«Ο»: Πώς τοποθετείται το ΚΚΕ σχετικά με την κατοχύρωση δικαιωμάτων (εργασιακά, ασφαλιστικά, κ.ά.) μεταξύ ενός ομόφυλου ζευγαριού;

Β.Δ.: Καταρχάς το ΚΚΕ και η ΚΝΕ διαφωνούν και καταδικάζουν τις προσβλητικές συμπεριφορές σε βάρος όσων έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό και συμφωνούν πως τέτοιες ρατσιστικές επιθέσεις πρέπει να τιμωρούνται αυστηρά. Γι’ αυτό άλλωστε το ΚΚΕ συμφώνησε με την σχετική ρύθμιση στη βουλή.
Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ παλεύουν, και μέσα από τα σωματεία, τις λαϊκές επιτροπές, τις επιτροπές ανέργων, τους φοιτητικούς και γυναικείους συλλόγους, για να έχουν όλοι και όλες μόνιμη και σταθερή δουλειά, δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κοινωνική ασφάλιση και μια σειρά άλλα δικαιώματα. Αφορούν όλη την εργατική τάξη, το λαό και τα παιδιά του, χωρίς να βάζουμε διαχωρισμούς ανάλογα με τη σεξουαλική επιλογή, το φύλο, τη φυλή, τη θρησκεία. Θεωρούμε ότι τα αιτήματα του εργατικού, λαϊκού κινήματος καλύπτουν ορισμένα από αυτά τα προβλήματα που επικαλούνται ομόφυλα ζευγάρια, π.χ. για τα φορολογικά, κοινωνικό επίδομα στους άνω των 60 ετών που δε θεμελιώνουν δικαίωμα συνταξιοδότησης. Άλλα ζητήματα π.χ. κληρονομικά μπορούν να διευθετηθούν μέσω ιδιωτικών συμφωνητικών, συμβολαιογραφικών πράξεων.

Μορφές συμβίωσης μπορεί να υπάρχουν πολλές, που αποτελούν ιδιωτική υπόθεση. Για παράδειγμα, μπορεί, για οικονομικούς λόγους, να συγκατοικούν φοιτητές, μετανάστες, παλιότερα οι εργάτες ενός εργοστασίου, όμως δεν υπάρχει αντίστοιχη θεσμοθέτηση για αυτού του τύπου τη συμβίωση. Το ίδιο ισχύει και για τη σεξουαλική επιλογή και τη συμβίωση, ως ατομική επιλογή.

Αλλά για να αντιστρέψουμε το ερώτημα: δηλαδή ο γάμος (ή η θεσμοθετημένη συμβίωση) είναι το μέσον για την ικανοποίηση δικαιωμάτων, όπως η κοινωνική ασφάλιση, σύνταξη κ.α.; Με βάση όσα ισχύουν στον αστικό κώδικα για τον πολιτικό γάμο διαμορφώνονται οι οικονομικοί δεσμοί μεταξύ των συζύγων, που επηρεάζουν και τη θέλησή τους για τη συνέχιση του γάμου ως συμβίωσης.
Για παράδειγμα, υπάρχουν ζευγάρια που δεν παίρνουν διαζύγιο και παραμένουν για οικονομικούς λόγους σε μια σχέση που δεν τους ικανοποιεί ψυχικά, πνευματικά, σεξουαλικά. Ακόμα και στην περίπτωση που αποφασίσουν να χωρίσουν, ανάλογα και με την περίπτωση, ακολουθούν τη νομική διαδικασία (που μπορεί να φτάσει και στο δικαστήριο) για να διευθετήσουν θέματα επιμέλειας των παιδιών, τη διατροφή, κληρονομικά ζητήματα. Έχει προέκταση και στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, με σοβαρό αντίκτυπο στην ομαλή ανάπτυξη των παιδιών. Με βάση στοιχεία που δημοσιοποίησε το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας, 7 στις 10 γυναίκες που απευθύνθηκαν στις δομές για κακοποιημένες γυναίκες ήταν άνεργες και με παιδιά. Οι οικονομικοί όροι, μαζί με την απουσία κοινωνικών υπηρεσιών και δομών, τις δεσμεύουν να παραμείνουν σε βίαιη κοινωνική συμβίωση.
Και αντίστροφα, ιδιαίτερα με βάση τις σημερινές φορολογικές διατάξεις σε περίοδο οικονομικής κρίσης υπάρχουν ζευγάρια που παίρνουν εικονικό διαζύγιο για να ενταχθούν στη ρύθμιση για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά.

Στην τελική, στα πλαίσια της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, είναι πολύ βολικός ο διαχωρισμός της κοινωνίας με βάση τα “ατομικά δικαιώματα” ή την ατομική σεξουαλική επιλογή, τη στιγμή που η πλειοψηφία του λαού μας στερείται την ικανοποίηση βασικών λαϊκών αναγκών και κοινωνικών δικαιωμάτων, τη στιγμή που οι ανασφάλιστοι φτάνουν τα 2,5 εκατομμύρια και τα ποσοστά ανεργίας, ειδικά στους νέους και τις νέες, χτυπάνε κόκκινο.

«Ο»: Ποια είναι η τοποθέτηση του ΚΚΕ για το γάμο, την οικογένεια;

Β.Δ.: Ο γάμος αποτελεί τη νομική έκφραση μιας κοινωνικής σχέσης που είναι η οικογένεια, κυρίως όπως διαμορφώθηκε στην καπιταλιστική κοινωνία. Περιλαμβάνει τη γονική μέριμνα (προστασία και φροντίδα των παιδιών), δηλαδή τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των γονιών απέναντι στα παιδιά. Από αυτή τη βάση, παράγονται και οι υποχρεώσεις μεταξύ των συζύγων και τα κληρονομικά δικαιώματα, μέσα σε μια συμβίωση που δεν είναι απλά ατομική επιλογή, αλλά είναι μια κοινωνική σχέση που στηρίζεται δυνάμει στην αναπαραγωγή του είδους. Και λέμε δυνάμει γιατί μπορεί ένα ζευγάρι να μην κάνει παιδιά, για αντικειμενικούς ή υποκειμενικούς λόγους. Όμως ο γάμος δε σχετίζεται κυρίως με την επιλογή της συμβίωσης, αλλά κατά κύριο λόγο με τη σχέση καταρχήν των φυσικών γονέων με τα παιδιά.

Με αυτή την έννοια δε χρειάζονται πολλές νομοθετικές ρυθμίσεις για την έκφραση της σύγχρονης οικογένειας. Υποστηρίζουμε τον πολιτικό γάμο, που να είναι πλήρως διαχωρισμένος από τη θρησκεία. Να είναι ατομική επιλογή του ζευγαριού η θρησκευτική τελετή.
Στη βάση της αντίληψής μας για την οικογένεια και την ιστορική, κοινωνική προέλευσή της, βασίζεται η διαφωνία μας στην τροποποίηση του ΣΣ και στην επέκτασή του στα ομόφυλα ζευγάρια. Η θεσμοθέτηση του ΣΣ για τα ομόφυλα ζευγάρια είναι επί της ουσίας επέκταση του θεσμού της οικογένειας και σε αυτά τα ζευγάρια. Η εμπειρία από άλλες χώρες αποδεικνύει ότι, όπου θεσμοθετήθηκε το ΣΣ ή ο γάμος ομοφυλοφίλων, άνοιξε ο δρόμος και για την υιοθεσία παιδιών. Εμείς δε συμφωνούμε σε αυτό. Αφετηρία της θέσης μας είναι η άποψη για την ολόπλευρη κοινωνική προστασία των παιδιών.

Για την ομαλή ψυχοσωματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών είναι απαραίτητο αυτά να κατανοούν τη βιολογική σχέση άνδρα-γυναίκας που προκύπτει από τη φυσιολογία του ανθρώπου. Και στη συμβίωση ομόφυλων ζευγαριών αντικειμενικά το παιδί έχει παραποιημένη, ανορθολογική, αντίληψη αυτής της βιολογικής σχέσης. Το ανδρικό-πατρικό και το γυναικείο-μητρικό πρότυπο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, που πηγάζουν από τη φυσιολογία του ανθρώπινου είδους, και είναι απαραίτητα για την ομαλή ψυχοσωματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Ακόμα και στην περίπτωση ομόφυλου ή αμφίφυλου σεξουαλικού προσανατολισμού, η φυσιολογία αυτή δεν αλλάζει, τα βιολογικά χαρακτηριστικά παραμένουν.