Μετά την εκεχειρία, τι;

Του Φιόντορ Λουκιάνοφ*

Η κατάπαυση του πυρός στην Ανατολική Ουκρανία ήταν ένα πολυαναμενόμενο βήμα, το οποίο έβαλε τέλος στην παράλογη αιματοχυσία. Ωστόσο, δεν έφερε τις αντιμαχόμενες πλευρές πιο κοντά σε μια κοινώς αποδεκτή λύση και η επερχόμενη πολιτική διαδικασία προβλέπεται εξαιρετικά δύσκολη.

Τα γεγονότα του 2014 στην Ουκρανία, ήταν μια καταφανής απόδειξη ότι στο χώρο της πρώην ΕΣΣΔ συνεχίζονται διαδικασίες θεμελιώδους σημασίας. Αυτές θα επηρεάσουν τόσο τα σύνορα, και την αυτοσυνείδηση διαφόρων λαών, όσο και το γεωπολιτικό ισοζύγιο ισχύος. Η μοίρα της Ανατολικής Ουκρανίας αποτελεί τμήμα της μεγάλης και συγκεχυμένης εικόνας του μέλλοντος, για το οποίο προς το παρόν μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε.

Ας έλθουμε στο σήμερα όμως. Η πρώτη φάση, μετά την ανταλλαγή των αιχμαλώτων, είναι να προσδιοριστεί ποιος ελέγχει τι, και να οριοθετηθούν οι ζώνες ευθύνης. Οποιαδήποτε σύγκρουση αυτού του είδους είναι ένας πόλεμος χωρίς ευδιάκριτη γραμμή μετώπου. Επομένως, τα «σύνορα» πρέπει να συμφωνηθούν ύστερα από την εκεχειρία. Εφόσον κατά τη διεθνή νομική αντίληψη, η ουκρανική επικράτεια βρίσκεται υπό τη δικαιοδοσία του Κιέβου, και οι Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ δεν έχουν αναγνωρισμένο καθεστώς, η συμφωνία απαιτεί την καλή θέληση πρώτα απ’ όλα της ουκρανικής πλευράς. Καλή θέληση, σε αυτή την περίπτωση, σημαίνει αναγνώριση ότι ο πραγματικός έλεγχος σε ένα τμήμα του κράτους έχει χαθεί. Κάτι βέβαια, που δύσκολα γίνεται αποδεκτό και μπορεί να προκαλέσει κατακλυσμιαίες αντιδράσεις στο Κίεβο.
Ύστερα από την οριοθέτηση, τίθεται το ζήτημα του ελέγχου στην πρώτη γραμμή της αντιπαράθεσης των αντιπάλων πλευρών. Στην πολιτική διαδικασία συμμετείχε εξαρχής ο ΟΑΣΕ και είναι απόλυτα λογικό ότι ο Οργανισμός θα αναλάβει καθήκοντα επιτήρησης. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται τη σχετική εντολή. Επομένως, στη Βιέννη όπου βρίσκεται η έδρα του, είναι σίγουρο ότι θα γίνουν θερμές συζητήσεις σχετικά με τη σύνθεση των ομάδων των παρατηρητών και τις εξουσίες που θα έχουν.

Η «ακεραιότητα» της Ουκρανίας

Ακολούθως, θα πρέπει να αρχίσουν οι συνομιλίες για το καθεστώς της περιοχής. Πάντως, από τις δηλώσεις που έχουν γίνει από όλες τις πλευρές, είναι αδύνατο να εκτιμηθούν οι πιθανότητες συμβιβασμού. Βέβαια, στις δημόσιες τοποθετήσεις εκφράζεται το μέγιστο επιθυμητό, αλλά στο παρασκήνιο είναι εφικτός ένας πιο ουσιαστικός διάλογος. Ωστόσο, η εμπειρία από άλλες «παγωμένες» διενέξεις, όπως αυτή της Υπερδνειστερίας, της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, δείχνει πως, όταν ο έλεγχος των περιοχών έχει επιτευχθεί ντε φάκτο, είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν τα πράγματα.

Γι’ αυτό, προκειμένου να διατηρηθεί η ακεραιότητα της Ουκρανίας χρειάζονται υπερπροσπάθειες και πολύ δημιουργική προσέγγιση στο θέμα της αυτονομίας. Κατά πόσο το Κίεβο είναι ικανό για κάτι τέτοιο υπό τις σημερινές συνθήκες, παραμένει άγνωστο. Η πολιτική κατάσταση είναι οξυμένη, ενώ η εκεχειρία δεν χαιρετήθηκε απ’ όλους. Επιπλέον, η ιδέα πως, χωρίς το Ντονμπάς, η Ουκρανία έχει περισσότερες πιθανότητες να δημιουργήσει μια σταθερή εθνική κρατική υπόσταση, έχει εδώ και καιρό κάνει την εμφάνισή της. Επομένως, είναι ρεαλιστική η πιθανότητα, το Κίεβο να ακολουθήσει την πολιτική του «παγώματος».

«Κονσερβοποιημένες» διενέξεις

Ενώπιον των ηγεσιών των αυτοανακηρυγμένων Δημοκρατιών υπάρχει τώρα ο στόχος της οργάνωσης και της λειτουργίας των διοικητικών και οικονομικών αρχών, οι οποίες θα πρέπει να πάρουν κάποιου είδους νομιμοποίηση και αναγνώριση. Για να γίνει αυτό, χρειάζονται εκλογές. Η εμπειρία των προηγούμενων «κονσερβοποιημένων» διενέξεων δείχνει ότι, σε αρκετές χώρες, μετά την απόκτηση ανεξαρτησίας, εμφανίστηκαν ηγετικές προσωπικότητες με καθολική αναγνώριση και περισσότερες εξουσίες. Οπως για παράδειγμα, ο Ίγκορ Σμιρνόφ, στην Υπερδνειστερία, ή ο Βλαντισλάβ Άρντζιμπα, στην Αμπχαζία. Ωστόσο, στην Ανατολική Ουκρανία δεν υπάρχουν ισχυρές προσωπικότητες, οι οποίες θα απολάμβαναν το αδιαμφισβήτητο κύρος του ηγέτη. Και γενικότερα, η απολυταρχική διακυβέρνηση δύσκολα θα γινόταν αποδεκτή από τον πληθυσμό αυτής της περιοχής που βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο της Ευρώπης.

Είναι σαφές ότι, όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, ο ρόλος των «βετεράνων», δηλαδή εκείνων που μετείχαν στις ένοπλες ομάδες ή κατείχαν ηγετικές θέσεις σε αυτές, θα είναι αρκετά σημαντικός. Για παράδειγμα, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην Αμπχαζία η διοικούσα ομάδα επουδενί θα μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά της δίχως τη στήριξη των βετεράνων. Εξάλλου, η ίδια η πολιτική ελίτ σχηματίστηκε κυρίως από εκπροσώπους της στρατιωτικής ελίτ. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται ιδιαίτερα, από τη στιγμή που οι νέες αρχές στη νοτιοανατολική Ουκρανία θα δώσουν μεγάλη προσοχή στην οικοδόμηση και υποστήριξη ενόπλων δυνάμεων.

Ο εξωτερικός παράγων

Ένα ξεχωριστό θέμα είναι τα συμφέροντα των ξένων δυνάμεων, οι οποίες διεύρυναν σημαντικά τους στόχους τους και τον βαθμό της έντασης στη διένεξη. Η Ρωσία έχει μπροστά της μια δύσκολη επιλογή, επειδή επωμίζεται την ηθική και υλική ευθύνη για τις περιοχές που έχουν ντε φάκτο αυτονομηθεί από την Ουκρανία. Ασφαλώς, οικονομική βοήθεια για την ανοικοδόμηση του Ντονμπάς θα χορηγηθεί. Ωστόσο, η απουσία συμφωνίας για το νομικό καθεστώς καθιστά τις οποιεσδήποτε επενδύσεις παρακινδυνευμένες.

Ιδανικό σενάριο για τη Ρωσία, καθώς φαίνεται, θα ήταν η επεξεργασία κάποιου μοντέλου για μια ενιαία Ουκρανία με ευρεία αυτονομία και εξουσίες στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ, καθώς και με εγγυήσεις διασφάλισης των δικαιωμάτων και των ευκαιριών τους. Τότε, η βοήθεια σε αυτές τις περιοχές θα μπορούσε να παρασχεθεί στα πλαίσια διεθνών προσπαθειών για την ανασυγκρότηση της Ουκρανίας, οι οποίες ούτως ή άλλως θα δρομολογηθούν. Ταυτόχρονα, η παραμονή τους ως τμήμα της χώρας, θα πρόσφερε έναν υπολογίσιμο μοχλό επιρροής της Μόσχας στην εσωτερική πολιτική της Ουκρανίας.

Παρ’ όλα αυτά, η πιθανότητα μιας τέτοιας συμφωνίας δε μοιάζει για την ώρα ιδιαίτερα υψηλή. Γι’ αυτό, η Μόσχα θα κληθεί να συνδράμει στη δημιουργία των θεσμών της ΛΔ του Ντονέτσκ και της ΛΔ του Λουγκάνσκ (οι ονομασίες πιθανότατα θ’ αλλάξουν, αλλά τυπικά μπορούν για την ώρα να χρησιμοποιούνται οι σημερινές), χωρίς όμως να είναι ξεκάθαρο τι θα γίνει στο μέλλον.

Όσον αφορά την ΕΕ, η οποία ευθύνεται αρκετά γι’ αυτή την κρίση, πρωταρχικός της στόχος θα είναι μάλλον η ανεύρεση εταίρων για την ανασυγκρότηση της Ουκρανίας. Με άλλα λόγια, με ποιον θα μοιραστεί το βάρος των εξόδων. Στην Ευρώπη συνειδητοποίησαν ότι, χωρίς τη συνδρομή της Ρωσίας, η ανόρθωση της Ουκρανίας καθίσταται απλά ανέφικτη. Μετά την υπογραφή της εκεχειρίας, λοιπόν, οι Ευρωπαίοι θα αναζητήσουν τρόπους συνεργασίας με τη Μόσχα για τη χαλάρωση της οικονομικής πίεσης προς το Κίεβο. Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα της τακτικής της ΕΕ, δεν είναι σαφές. Πόσο μάλλον, αφού οι Βρυξέλλες συνεχίζουν να κάνουν λόγο για επέκταση των κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας. Γεγονός που διόλου συμβάλλει στη δημιουργία ατμόσφαιρας εμπιστοσύνης.

Η αμερικανική θέση προφανώς θα είναι η λιγότερο εποικοδομητική, καθώς οι ΗΠΑ βλέπουν την ουκρανική κρίση κυρίως μέσα από το πρίσμα των δικών τους στρατηγικών συμφερόντων στην Ευρώπη και της συγκράτησης της Ρωσίας.

*Ο συντάκτης είναι επικεφαλής του προεδρείου του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής της Ρωσίας.

Πηγή: Σύγχρονη Ρωσία