Αν όμως το σημαινόμενο "Guy Fawkes" είναι ένα κενό, ένα "κούφιο" σημαινόμενο, το σημαινόμενο του "αχυρανθρώπου" που έγινε ο Guy Fawkes στις λαϊκές τελετουργίες καψίματος του ομοιωμάτός του, το σημαίνον της μάσκας που υποτίθεται πως παραπέμπει σ' αυτόν δεν εξαντλείται σ' αυτή την παραπομπή.
Ποιο είναι το οργανωτικό χαρακτηριστικό της μάσκας του Guy Fawkes που έκανε κινηματικά δημοφιλή η ταινία των αδελφών Γουακόφσκι; Τι χαρακτηρίζει την οπτική σημειολογία αυτού του νέου τύπου μαζικά παραγόμενου καπιταλιστικού εμπορεύματος;
Νομίζω πως είναι αδύνατο να απαντήσει κανείς κάτι διαφορετικό από το εξής: είναι η μοχθηρή έκφραση της μάσκας, η οποία με τη σειρά της είναι αποτέλεσμα του συντονισμού των ειρωνικά σηκωμένων φρυδιών, των επιμηκυμένων ματιών και του μειδιάματος που τονίζει τα (κόκκινα) μάγουλα, τονίζεται απ' το τσιγκελωτό προς τα πάνω μουστάκι, και ανασηκώνει του μύες του προσώπου γύρω απ' το σαγόνι. Το μειδίαμα αυτό, κεντρικό χαρακτηριστικό του μοχθηρού σαρκασμού που αποπνέει η μάσκα, έχει όνομα, ή, μάλλον ονόματα στα αγγλικά: Cheshire grin (το μειδίαμα της γάτας στο Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων του Λούις Κάρολ)--εκ του οποίου και η ιδιωματική έκφραση "μειδίαμα σαν γάτας Cheshire" (grinning like a Cheshire cat)-- Chelsea grin, Glasgow grin
ή Glasgow smile. Το "χαμόγελο της Γλασκώβης", όπως και αυτό του Τσέλσι όμως, δεν είναι έκφραση ούτε ειρωνείας, ούτε χαράς, ούτε μοχθηρίας. Δεν είναι κανενός είδους έκφραση, είναι μια ψευδοέκφραση που προκύπτει ως συνέπεια της παραμόρφωσης του προσώπου από την βίαιη τομή προέκτασης των χειλιών και την παραμόρωση των μυών στο πρόσωπο έτσι ώστε το ψευδές "χαμόγελο" να μοιάζει να προεκτείνεται ψηλά, ως τα μάγουλα, ή και σχεδόν ως τα αυτιά.
Το χαμόγελο της Γλασκώβης είναι με άλλα λόγια η διαβολικά σαρκαστική αποτύπωση ενός βασανιστηρίου με όρους ασυγκράτητης ευθυμίας, η εντύπωση στο πρόσωπο μιας πληγής που έχει την πρόθεση να "διαβαστεί" λανθασμένα, ως μόνιμο μειδίαμα του φορέα του προσώπου.
Στα 1869, ο Βίκτωρας Ουγκώ δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα που διάβασα στην παιδική μου ηλικία, με τίτλο "Ο άνθρωπος που γελά" (L' homme qui rit). Επρόκειτο για την φρικαλέα (και μάλλον ακατάλληλη για παιδιά) ιστορία ενός ορφανού παιδιού του οποίου το πρόσωπο είχε μόνιμα παραμορφωθεί με μαχαίρι σε χαμόγελο της Γλασκώβης, και το οποίο έβγαζε τα προς το ζην επιδεικνύοντας την γκροτέσκα του όψη, πού αλλού, σε πανηγύρια στην Αγγλία του 17ου αιώνα από την οποία μας έρχεται κι ο Guy Fawkes.
Το χαμόγελο της Γλασκώβης είναι με άλλα λόγια η διαβολικά σαρκαστική αποτύπωση ενός βασανιστηρίου με όρους ασυγκράτητης ευθυμίας, η εντύπωση στο πρόσωπο μιας πληγής που έχει την πρόθεση να "διαβαστεί" λανθασμένα, ως μόνιμο μειδίαμα του φορέα του προσώπου.
Στα 1869, ο Βίκτωρας Ουγκώ δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα που διάβασα στην παιδική μου ηλικία, με τίτλο "Ο άνθρωπος που γελά" (L' homme qui rit). Επρόκειτο για την φρικαλέα (και μάλλον ακατάλληλη για παιδιά) ιστορία ενός ορφανού παιδιού του οποίου το πρόσωπο είχε μόνιμα παραμορφωθεί με μαχαίρι σε χαμόγελο της Γλασκώβης, και το οποίο έβγαζε τα προς το ζην επιδεικνύοντας την γκροτέσκα του όψη, πού αλλού, σε πανηγύρια στην Αγγλία του 17ου αιώνα από την οποία μας έρχεται κι ο Guy Fawkes.
Η σύνδεση βέβαια της μάσκας του σύγχρονου "κινήματος" με το εφιαλτικό "χαμόγελο της Γλασκώβης" που διατυπώνω εδώ δεν αφορά απλώς μια ιμπρεσιονιστική αντίληψη οπτικών ομοιοτήτων μεταξύ τους: θυμίζω ότι στο έργο "V for Vendetta", o V φοράει μάσκα για να κρύψει το αποτρόπαια ακρωτηριασμένο του πρόσωπο· ότι στο Batman, το αποτρόπαιο μειδίαμα του Joker είναι αποτέλεσμα παρόμοιου ακρωτηριασμού
και, πιο σημαντικά ακόμα, ότι το πρόσωπο που είναι αναγκασμένο να χαμογελά μόνιμα εξαιτίας του φυσικού του ακρωτηριασμού είναι ήδη μάσκα: η μονιμότητα της έκφρασης του μειδιάματος είναι ακύρωση της δυνατότητας του προσώπου για έκφραση, σαρκασμός των εκφραστικών του δυνατοτήτων, κένωσή του από έκφραση.
Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια ιδιαίτερα πολύπλοκη μορφή της ειρωνείας: το πρόσωπο που φέρεται να σαρκάζει είναι το ίδιο σαρκαζόμενο, θύμα του σαδιστικού σαρκασμού και όχι φορέας του, ή φορέας του μόνο στο βαθμό που είναι πάντα ήδη θύμα του (αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το ρήμα "σαρκάζω", εκ του οποίου το ουσιαστικό "σαρκασμός", σήμαινε αρχικά "σκίζω τη σάρκα", αυτό δηλαδή ακριβώς που κάνουν οι βασανιστές στο πρόσωπο που μένει παγωμένο σε ένα διαρκές χαμόγελο της Γλασκώβης). Η σαρκαστική έκφραση της μάσκας που φοράει ο V είναι απλώς αποτύπωση του βασάνου του προσώπου του, μαρτυρία της μετατροπής του προσώπου σε μάσκα πόνου.
Μιας όμως και οι λογής οπαδοί της ταινίας και της μάσκας δεν είναι καθόλου πιθανό να αισθάνονται οποιαδήποτε υποκειμενική σύνδεση με τον ανύπαρκτο "λαϊκό ήρωα" Guy Fawkes, είμαστε αναγκασμένοι να ισχυριστούμε ότι η ταύτισή τους με τη μάσκα εμπεριέχει μια ταύτιση με αυτή την αβυσσαλέα διαλεκτική του σαρκασμού, με αυτή την πριμοδότηση του σαρκασμού ως ταυτόχρονα σημάδι και μέσο απόκρυψης μιας χαίνουσας πληγής.
Αλλά ποια είναι η ανοιχτή πληγή που επιδεικνύει σαρκαστικά το παγκόσμιο "κίνημα" των σύγχρονων Guy Fawkes; Είναι η πληγή απώλειας του προσώπου, η πληγή της απώλειας της ατομικότητας εκείνης την οποία υποστασιοποιούν νοσταλγικά μέσω της φιγούρας του αποτυχημένου τρομοκράτη του 17ου αιώνα και μέσω της φιγούρας του μυθοπλαστικού συνεχιστή του. Η μάσκα ούτως ή άλλως αποπροσωποποιεί, σηματοδοτεί δηλαδή το αντίθετο της ατομικότητας, της ενικότητας του προσώπου: η συλλογικότητα την οποία φαντάζεται η ταινία και το εμπνευσμένο απ' αυτή κίνημα είναι στην πραγματικότητα το άθροισμα του ευνουχισμού της ατομικής προσωπικότητας της πολτοποιημένης μάζας. Αυτόν τον ευνουχισμό επιδεικνύουν "στα μούτρα της εξουσίας" οι ψυχικά και οικονομικά τραυματισμένοι μικροαστοί που ελκύονται από την ταύτιση με τον V. Την ίδια όμως στιγμή, το τραύμα της απώλειας της αίσθησης της ατομικότητας, της ατομικής αξίας, που αναπληρώνεται με την ταύτιση με τον μοναχικό εκδικητή, είναι επίσης το τραύμα της καταστατικής λήθης για την οποία έκανα λόγο στην πρώτη ανάρτηση: μέρος αυτού που ξεχνούν επιδεικτικά οι φέροντες τη μάσκα ξεχνώντας να θυμηθούν το λαϊκό και εργατικό κίνημα, είναι ακριβώς το γεγονός ότι ατομικότητα και συλλογικότητα δεν είναι δύο αδρανή αντίθετα αλλά κομμάτια μιας διαλεκτικής, σύμφωνα με την οποία "ο λαός φτιάχνει τους ήρωες" και η συλλογική πολιτική βούληση είναι η προϋπόθεση κάθε ατομικού ηρωϊσμού. Στην περίπτωση την οποία εξετάζουμε εδώ, αντιθέτως, ένας φαντασιακός και ιστορικά ανύπαρκτος ατομικός ηρωϊσμός είναι η μοναδική προϋπόθεση συνάντησης των ευνουχισμένων βουλήσεων της συλλογικότητας ως μαζικά αρθρωμένης ατομικής πληγής.
Πηγή: Lenin reloadedΒλέπε ακόμη:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου, άν δεν υπάρχει εγγραφή στον blogger ή άλλη διαδυκτιακή υπηρεσία (βλέπε όροι σχολιασμού στο πάνω μέρος της σελίδας).
Ανώνυμα και υβριστικά σχόλια μπορούν να διαγράφονται χωρίς άλλη προειδοποίηση.