Εισαγωγή
Ανατέμνοντας το Κυπριακό Ζήτημα και τις σύνθετες πτυχές που το αποτελούν καθίσταται αναμφισβήτητη ανάγκη για όσους υιοθετούν την μαρξιστική επαναστατική θεωρία, να υπαγάγουν το πρακτικό αυτό ζήτημα υπό το αναλυτικό πρίσμα των σχετικών μαρξιστικών- λενινιστικών αρχών. Το Κυπριακό Ζήτημα, αφενός δεν μπορεί να αποκόπτεται από το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται σήμερα και τις κατηγορίες που το συνοδεύουν, αφετέρου δεν είναι δυνατόν να θεωρητικολογούμε ατέρμονα κάνοντας αόριστες επικλήσεις στο μαρξισμό. Η θεωρία φωτίζει τη πράξη, αλλά και διαλεκτικά αντιστρόφως η πράξη επικαιροποιεί τη θεωρία. Αν ο μαρξισμός-λενινισμός αποστεώνεται, ανάγεται στη σφαίρα της μεταφυσικής, και αποκτά μια εσχατολογική διάσταση ντετερμινιστικής αυτό-εκπλήρωσης τότε οι φορείς του έχουν αποτύχει. Ο Λένιν ήταν και παραμένει ένας σπουδαίος θεωρητικός και πρακτικός επαναστάτης γιατί μπορούσε – επιστημολογικά και μεθοδολογικά- να αναλύει ευκρινώς την κάθε κατάσταση στον ιστορικό χωρόχρονο της και να επιλύει τα προβλήματα και τις αντιθέσεις που είχε ενώπιον του σε πρακτικό επίπεδο.
Λαμβάνοντας τα άνω υπόψη, το παρόν άρθρο επιχειρεί να αναδείξει τη σημασία που έχει να κατανοηθεί και να προσεγγιστεί το Κυπριακό Ζήτημα έχοντας ως εργαλείο ανάλυσης και αναλυτική κατηγορία τις κοινωνικές τάξεις. Την ίδια στιγμή, αναλύοντας τους παράγοντες αναδιάρθρωσης της καπιταλιστικής σφαίρας παραγωγής που ευνόησαν διάφορες αντί- ολιστικές προσεγγίσεις (μεταμοντερνισμός, κονστρουκτουβισμός, ερμηνευτική, μικρό-κοινωνιολογία κ.α.), ασκεί κριτική στον κοσμοθεωρητικό τους πυρήνα (επιστημολογικό σχετικισμό, μεθοδολογικό ατομικισμό) δείχνοντας την αδυναμία τους να ορίσουν τις αιτίες και το συνολικό πλαίσιο που διέπει το Κυπριακό Ζήτημα.
Οι μη ταξικές αναλύσεις ως απόρροια της αναδιάρθρωσης της παραγωγής
Ως αποτέλεσμα διάφορων παραγόντων που αφορούν την αναδιάρθρωση της καπιταλιστικής παραγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο, που σαφώς επηρέασε και τη σφαίρα παραγωγής της κυπριακής οικονομίας (συνεπώς την εργασιακή διαδικασία και την ταξική της διάρθρωση), όλο και περισσότερες προσεγγίσεις αναφύονται που θεωρούν τις κοινωνικές τάξεις ως ξεπερασμένη ή ανεπαρκή αναλυτική κατηγορία.1
Οι γεωγραφικές μετατοπίσεις της βιομηχανικής εργασίας, η ανάδυση «άυλων» μορφών εργασίας (υπηρεσίες, πληροφορικοί, επαγγελματίες, πανεπιστημιακοί), η αποκέντρωση της παραγωγής, ο τεχνικός καταμερισμός της εργασιακής διαδικασίας (χειρωνακτική, αυτόνομη, εποπτική, εκτελεστική κ.α.) η λεκτική-επικοινωνιακή μορφή που αισθητικιστικά απέκτησαν τα μέσα παραγωγής και οι κοινωνικές σχέσεις («μεταφορντισμός»)2, και η από- υλικοποιημένη διαδραστική εργασία (διαχείριση συμβόλων/εικόνων, αντιληπτικότητα, συνεργασία) είχαν μια σειρά από αντανακλάσεις σε επίπεδο κοινωνικής διαστρωμάτωσης και διαμόρφωσαν σύνθετες ταξικές καταστάσεις.
Συγκεκριμένα, αναδείχθηκαν τα μικρά και κυρίως τα (νέα) μεσαία αστικά στρώματα3 που διαφοροποιήθηκαν ως μισθωτοί εργαζόμενοι από την εργατική τάξη (μη «παραγωγική» εργασία, βιοτικό επίπεδο, εισόδημα, γόητρο επαγγέλματος, ειδικές δεξιότητες, πολιτισμικό-γνωσιακό κεφάλαιο, τρόπος ζωής, καταναλωτικές πρακτικές κ.α.) και τα οποία βρέθηκαν σε μια «προνομιακή θέση» σε σχέση με τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. Αυτά τα στρώματα λόγω της θέσης τους που τους επιτρέπει να μην βιώνουν ένταση αναφορικά με την κοινωνική τους κατάσταση και βρισκόμενοι σε θέση κάλυψης των υλικών τους αναγκών, ευνόησαν προσεγγίσεις που υποστήριξαν ότι οι κοινωνίες απώλεσαν τον ταξικό τους χαρακτήρα ή/και ότι η σφαίρα παραγωγής δεν αποτελεί πεδίο συγκρότησης συλλογικών κοινωνικών υποκειμένων (τάξεις). Για τα στρώματα αυτά η εκμεταλλευτική σχέση (αντιθετική) μεταξύ κεφαλαίου – εργασίας «εξαφανίστηκε», η κοινωνία κατατμήθηκε σε ατομικές μονάδες ενώ θεωρήθηκε ότι διαμορφώθηκαν άλλα πεδία δόμησης κοινωνικών υποκειμένων. Περαιτέρω, αναζητήθηκε ο ορισμός και η κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων μέσω άλλων αναλυτικών πλαισίων που θεωρούσαν ως «οικεία» βάσει της συμμετοχής τους στην εργασιακή διαδικασία.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, αυτές οι αναδιαρθρώσεις στη σφαίρα παραγωγής με τις συνακόλουθες επιπτώσεις στην κοινωνική διαστρωμάτωση και την εμφάνιση (ή επαναφορά) αναλύσεων που αρνούνται τις ολιστικές προσεγγίσεις, τις καθολικές αξίες και την ταξική ανάγνωση της κοινωνικής πραγματικότητας, αφορούν έκδηλα και το κυπριακό κοινωνικό πλαίσιο. Η κυπριακή οικονομία (στις ελεγχόμενος από τη νόμιμη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας περιοχές) ακολούθησε τα τελευταία 20-30 χρόνια μια πορεία κατά την οποία ο τριτογενής τομέας των υπηρεσιών (νομικές υπηρεσίες, ελεγκτικά γραφεία, χρηματοοικονομικά, τράπεζες, τουρισμός) αναπτύχθηκε ραγδαία.4 Την ίδια στιγμή ο βιομηχανικός τομέας αν και παρέμεινε ενεργός (μεταποίηση, κατασκευαστικός κλάδος) σταδιακά μειωνόταν, με αποτέλεσμα σήμερα πάνω από το 80% της κυπριακής οικονομίας να βασίζεται στον τομέα των υπηρεσιών και εν πολλοίς τους μισθωτούς υπαλλήλους αυτού του τομέα να δραστηριοποιούνται σε εργασίες των οποίων η υφή είναι «άυλη». Βέβαια, πρέπει να επισημανθεί ότι οι αστοί οικονομολόγοι επιμένουν να εντάσσουν στον τομέα των υπηρεσιών και εργασίες οι συνθήκες των οποίων κάθε άλλο παρά «άυλες» ή «μη βιομηχανικές» μπορούν να θεωρηθούν (π.χ. Fast Food).5
Οι αναδιατάξεις, λοιπόν, στην καπιταλιστική παραγωγή και αναπόφευκτα στο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων ανέδειξαν τον ατομικισμό (αυτονοηματοδότηση, αυτονομία), την αναζήτηση μεταϋλιστικών (συμβολικών) αξιών, την ανάγκη «αυτοπροσδιορισμού» μέσω άλλων ταυτοτήτων (πολιτισμός, οικολογία, παράδοση) κ.α. έχοντας διάφορες επιπτώσεις στον τρόπο σύλληψης της κοινωνικής πραγματικότητας. Προσεγγίσεις που βρίσκουν έρεισμα στη διυποκειμενικότητα, στην κουλτούρα, στην λεκτική αλλήλοδραση, στην αισθητικιστική/εικονική αντίληψη αναπαράγοντας ανάμεσα σε άλλα ως «μετα-ταξική» συνισταμένη τις έννοιες της «μετα-βιομηχανικής» κοινωνίας» (π.χ. η γνώση και η πληροφορία αντικατέστησαν τις πρώτες ύλες ως «πηγές πλούτου») ή του «τέλους των ιδεολογιών».6
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ευνοήθηκε το ρεύμα των προσεγγίσεων (μεταμοντερνισμός, ερμηνευτική, κονστρουκτουβισμός, μικρό-κοινωνιολογία, οικολογία, εθνομεθοδολογία) που βασίζονται στον επιστημολογικό σχετικισμό, στον εμπειρισμό, στις αναλύσεις μικρό- επιπέδου, στην πολυσημία/πολιτισμική διαφορά, στους «πολλαπλούς» βιότοπους, στον μεθοδολογικό ατομικισμό κ.α. αρνούμενες τις νεωτερικές (καθολικές) αξίες και τις ολιστικές προσεγγίσεις.7 Προσδίδοντας συνεπώς –μεθοδολογικά και επιστημολογικά- έμφαση μόνο στο αιτιατό, το «αντιληπτό», το αποτέλεσμα και το δεδομένο, αποσπώντας τα από το πλαίσιο, τις αντικειμενικές υλικές συνθήκες και τις γενεσιουργές αιτίες που τα δημιουργούν. Αυτές οι προσεγγίσεις που απορρίπτουν την εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων με αναλυτική κατηγορία τις κοινωνικές τάξεις, διαχύθηκαν και στον Κυπριακό Ζήτημα.
Κυπριακό Ζήτημα: Ο ιμπεριαλισμός ως ασθένεια, ο εθνικισμός ως σύμπτωμα
Βάσει των ανωτέρω είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ένα θεμελιακό ζήτημα που ανακύπτει ως απόρροια των δυναμικών (και όχι στατικών) φάσεων από τις οποίες περνάει το Κυπριακό. Το ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό καθώς αφορά άμεσα τον ίδιο τον προσανατολισμό που πρέπει να πάρει ο ταξικά προσδιορισμένος και διεθνιστικά στρατευμένος αγώνας στην Κύπρο. Σχετίζεται με το γεγονός ότι διάφορες αναλύσεις που προέρχονται από την ευρύτερη αριστερά (και όχι μόνο) για το Κυπριακό είτε αγνοούν το ρόλο του εθνικισμού, είτε διαγράφουν από το λεξιλόγιο τους τον ιμπεριαλισμό. Από τη μια ένας αόριστος αντί-ιμπεριαλισμός χωρίς αντί-εθνικιστικό περιεχόμενο στην παρούσα ιστορική βαθμίδα εξέλιξης και υπό τις ιδιαίτερες συνθήκες του Κυπριακού ζητήματος είναι: είτε ένας κυνικά υποκριτικός σοσιαλσοβινισμός είτε μια μικροαστική εθνικιστική αντίληψη. Από την άλλη, ένας αφηρημένος αντί-εθνικισμός χωρίς αντί-ιμπεριαλιστικό περιεχόμενο, παραμένει ένας κατ’ επίφαση και κατ’ όνομα αντί-εθνικισμός. Παραμένει ένας αντί- εθνικισμός που εύκολα μπορεί να τύχει εργαλειακής χρήσης ακόμα και από το έτερο αστικό ρεύμα, αυτό δηλαδή, του νεοφιλελεύθερου κοσμοπολιτισμού.
Εξετάζοντας προσεχτικότερα την πιο πάνω θέση παρατηρούμε ότι διαλεκτικά «υπάρχει ένα ακόμα θεμελιακό κοινό σημείο ανάμεσα στον πιο λυσσαλέο εθνικιστή και τον πιο αποφασισμένο νεοφιλελεύθερο “αντι-εθνικιστή”: η από κοινού τους ιδεολογική επένδυση στο έθνος (σ’ αυτό το έθνος για τον εθνικιστή, σε οποιοδήποτε άλλο τυχαίνει να είναι οικονομικά ισχυρότερο για τον “αντιεθνικιστή”) είναι επίσης μια από κοινού δήλωση της πρόθεσης καταστολής της κατηγορίας της τάξης: για τον εθνικιστή το έθνος είναι η μεταφυσική υπέρβαση των ταξικών ανταγωνισμών, για τον νεοφιλελεύθερο “αντι- εθνικιστή” είναι ο μεταφυσικός ορίζοντας της ανεπίδεκτης κατωτερότητας των υποτελών, τους οποίους δηλώνει αδιαλείπτως την επιθυμία του να μανατζάρει για λογαριασμό κάποιου άλλου έθνους.»8
Αυτού του τύπου ο «αντί-εθνικισμός» είναι τέτοιος, λοιπόν, που μπορεί να οδηγήσει ασυνείδητα ή ενσυνείδητα στην υιοθέτηση θέσεων του «αντίπαλου» ή κάποιου άλλου εθνικισμού, να καταστεί επομένως ένας αντεστραμμένος εθνικισμός. Είναι γι’ αυτό το λόγο που «η παρωδία αντίθεσης ανάμεσα σε κάτι που ονομάζεται εθνικισμός και κάτι που ονομάζεται “αντι-εθνικισμός” είναι απλώς ένα ακόμα μέσο συσκότισης του δρόμου προς τον μαρξισμό και προς τον κομμουνιστικό μετασχηματισμό.»9
Κατά συνέπεια, ενώ έχουμε άμεσο καθήκον να αντιπαλέψουμε, να συγκρουστούμε με τον εθνικισμό και κάθε σοβινιστική έκφανση του, να αναχαιτίζουμε δυναμικά τον εκφασισμό- εθνολαϊκισμό και τις συντηρητικές αναδιπλώσεις της κοινωνίας, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ούτε στιγμή ότι ο εθνικισμός αποτελεί το σύμπτωμα. Και όπως για κάθε σύμπτωμα υπάρχει μια ασθένεια που το προκαλεί και το τροφοδοτεί, έτσι και ο εθνικισμός συνιστά το σύμπτωμα μιας ασθένειας. Η ασθένεια, λοιπόν, στο πλαίσιο της οποίας εκδηλώνεται το σύμπτωμα του εθνικισμού δεν είναι άλλη από τον καπιταλισμό. Ο (αστικός) εθνικισμός εμφανίζεται ως ιδεολόγημα κατά το ιστορικό στάδιο του καπιταλιστικού κοινωνικού μετασχηματισμού. Ως εννοιολογικό εργαλείο της αστικής τάξης κατά τη μετάβαση από τις φεουδαρχικές στις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις χρησιμοποιείται στη θεσμική συγκρότηση του έθνους-κράτους, στην αστικοποίηση των κοινωνικών σχέσεων και στην κατοχύρωση της καπιταλιστικής πολιτικό-οικονομικής εξουσίας.
Γι’ αυτό λοιπόν είναι σημαντικό να μην αποπροσανατολίζεται η πολιτική μας εστίαση από την ίδια την ασθένεια. Ως παρομοίωση, θα μπορούσε να λεχθεί ότι όπως κάθε ασθένεια έχει το πρώιμο και το προχωρημένο της στάδιο, έτσι και ο καπιταλισμός έχει τα δικά του στάδια βάσει των οποίων διαμορφώνεται. Έχει δηλαδή τα μεταβατικά και εξελιχτικά στάδια του. Το προχωρημένο στάδιο του καπιταλισμού δεν είναι άλλο από το μονοπωλιακό, αυτό που ο Λένιν επιστημονικά αποκρυστάλλωσε ως το ανώτατο στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού: ο ιμπεριαλισμός.10 Πρέπει, επομένως, συνειδητά και αποφασιστικά να αντιμετωπίζουμε το σύμπτωμα του εθνικισμού και την εξάπλωση του αλλά ταυτόχρονα να επικεντρωνόμαστε και στην «ίαση» της ασθένειας, την αντιπαράθεση δηλαδή με τον ιμπεριαλισμό. Να μην περιορίζουμε την ανάλυση και τη δράση μας αποκλειστικά γύρω από το επιφαινόμενο. Να προεκτείνουμε την κριτική τοποθέτηση και τον ακτιβισμό μας, όχι μόνο στους όποιους αντικατοπτρισμούς του εποικοδομήματος (εθνικισμό, σοσιαλσοβινισμό, σοσιαλπασιφισμό, κοσμοπολιτισμό) αλλά και στην ίδια τη βάση από την οποία καθρεφτίζονται τα ανωτέρω.
Η μόνη διεθνιστικά συνεπής και ταξικά προσδιορισμένη επωδός μέσα από την οποία δύναται να διεξαχθεί αυτός ο αγώνας, δεν είναι άλλη από την μαρξιστική-λενινιστική αρχή του: προλεταριακού διεθνισμού. Αυτή η αρχή είναι η μόνη που κάνει να ξεχωρίζουν από κάθε εθνότητα/πολιτισμό τα δημοκρατικά-σοσιαλιστικά στοιχεία, συνενώνοντας τους εκμεταλλευόμενους όλων των εθνοτήτων στο πλαίσιο της ταξικής ενότητας και στη βάση ενιαίων υλικών ταξικών συμφερόντων. Αυτά τα στοιχεία και αυτή η δια-εθνοτική προλεταριακή ενότητα αντιπαραβάλλονται απέναντι στον αστικό πολιτισμό και τον αστικό εθνικισμό κάθε έθνους. Όπως τονίζει, προσφυώς, ο ίδιος ο Λένιν εφαρμόζοντας την αρχή αυτή στο «εθνικό ζήτημα» της Ρωσίας:
«Αν ο Ουκρανός μαρξιστής αφήσει να τον παρασύρει το εντελώς δικαιολογημένο και φυσιολογικό μίσος του ενάντια στους μεγαλορώσους καταπιεστές ως το σημείο που να μεταφέρει στον προλεταριακό πολιτισμό και στην προλεταριακή υπόθεση των μεγαλορώσων εργατών έστω και ένα μόριο αυτού του μίσους, έστω και μόνο κάποιο αίσθημα αποξένωσης, ο μαρξιστής αυτός θα κατρακυλήσει έτσι στο βάλτο του αστικού εθνικισμού. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα κατρακυλήσει στο βάλτο του εθνικισμού, όχι μόνο του αστικού, αλλά και του μαυροεκατονταρχίτικου, και ο μεγαλορώσος μαρξιστής, αν ξεχάσει έστω και ένα λεπτό το αίτημα της πλέριας ισοτιμίας των ουκρανών […]Οι μεγαλορώσοι και οι ουκρανοί εργάτες πρέπει να υπερασπίζουν μαζί και – όσο ζουν στα πλαίσια ενός κράτους – με την πιο στενή οργανωτική ενότητα και συγχώνευση τον κοινό ή διεθνικό πολιτισμό του προλεταριακού κινήματος […] Κάθε κήρυγμα χωρισμού των εργατών του ενός έθνους από το άλλο, κάθε επίθεση ενάντια στο μαρξιστικό «αφομοιωτισμό», κάθε αντιπαράθεση σε ζητήματα που αφορούν το προλεταριάτο, του ενός εθνικού πολιτισμού σαν σύνολο σ’ έναν άλλο τάχα ενιαίο εθνικό πολιτισμό κλπ., είναι αστικός εθνικισμός, που έχουμε υποχρέωση να τον καταπολεμούμε αμείλικτα.»11
Συνεχίζεται...
Πηγή: ΑγκάραΣημειώσεις:
1 Βλ. Αλεξίου, Θ., ‘Η πολιτική οικονομία της διαπολιτισμικότητας, Θέσεις – τριμηνιαία επιθεώρηση
2 Bλ. Lash, S., 1990, A Sociology of Postmodernism, Routledge, London
3 Βλ. Wright, E.O., 1997, Class Counts Comparative Studies in Class Analysis, Cambridge University Press, Cambridge
4 http://www.cyprusprofile.com/en/economy
5 Κωνσταντίνου, Κ., ‘Βιομηχανικό προλεταριάτο στην Κύπρο: Η βιομηχανία Fast Food’ https://aegean.academia.edu/ConstantinosConstantinou
6 Ζέρβας, Β., ‘Οι (αυτ)απάτες της «μεταβιομηχανικής» κοινωνίας’, Praxis Review –ηλεκτρονικό περιοδικό-, 5-3-2017
7 Αλεξίου, Θ., ‘Κοινωνικές και επιστημολογικές συνισταμένες των προσεγγίσεων μικρό-επιπέδου’ στο Χ. Δεμερτζόπουλος, Μ. Σπυριδάκης (επιμ) (2004), Ετερότητες, Αθήνα, Μεταίχμιο
8 http://leninreloaded.blogspot.com.cy/2011/12/blog-post_28.html (Ο νεοφιλελευθερισμός ως αντεστραμμένος εθνικισμός)
9 O.π.
10 Β.Ι. Λένιν, 1917, «Ο Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού»
11 Β.Ι. Λένιν, 1913, «Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα», σελ. 33
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου, άν δεν υπάρχει εγγραφή στον blogger ή άλλη διαδυκτιακή υπηρεσία (βλέπε όροι σχολιασμού στο πάνω μέρος της σελίδας).
Ανώνυμα και υβριστικά σχόλια μπορούν να διαγράφονται χωρίς άλλη προειδοποίηση.