Φτηνός πολιτισμός

1. Από τη μεταπολίτευση ίσαμε σήμερα δεν γνώρισα ούτε μία κυβέρνηση που να μην υπονόμευε τον πολιτισμό εφ' όλης της ύλης. Βεβαίως υπήρχε στρατηγική πίσω από αυτή τη θέση, που την ακολούθησαν όλοι οι κυβερνώντες αντιγράφοντας σταθερά οι μεν τους δε, με πληκτικό τρόπο, σαν να διατηρούν πρωτόκολλο.

2. Ενας λαός ολόκληρος βουλιάζει μπροστά στην τηλεόραση γυρνώντας την πλάτη στα μικρά γεγονότα της καθημερινής του ζωής που θα μπορούσαν να τον κάνουν να διακρίνει και να αφήσει πίσω του κάθε παραπλάνηση του καθεστώτος.

3. Κάθε καθεστώς γερνάει εύκολα και κάνει αξιέπαινες προσπάθειες να μας γεράσει μαζί του. Δεν είναι ανεξήγητο. Κάθε μεγάλος καλλιτέχνης φέρνει σε αμηχανία το κράτος, το οποίο γεννά σκέψεις εναντίον του με άξονα το δόλο. Αλλά οι πολίτες που συνεχίζουν μέσα στην πνευματική φτήνια, δεν έχουν καμία διάθεση να υπερασπιστούν τον καλλιτέχνη και να έρθουν σε επαφή με το έργο του. Παραμένουν αμήχανοι όσα δευτερόλεπτα διαρκεί η είδηση του θανάτου του τάδε συνθέτη ή ποιητή και επιστρέφουν αμέσως στα κατακάθια.

4. Ο πολίτης έχει το δικαίωμα και οφείλει - κι ας έχει πέσει σ' έναν ατομικό ψίθυρο - να έρθει σε επαφή με τα μεγάλα έργα, αφήνοντας πίσω την προσωπική του γελοιοποίηση, που παρουσιάζεται σαν καρικατούρα στα τηλεοπτικά σίριαλ. Τον έχουν τυλίξει σε μια συκοφαντία που δεν αναγνωρίζει καμία πνευματικότητα, κι αυτό τον καθιστά ηττημένο, χωρίς διέξοδο.

5. Η περιπέτεια της τέχνης στην πατρίδα μας αφορούσε μόνο μια κάστα καλλιεργημένων, όπως της γενιάς του '30, στα όρια της οποίας εξαντλούταν η πνευματική ζωή της εποχής.
Ενα κύκλωμα κλειστό, που το διέλυσε αργότερα το χαμόγελο της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, και έκτοτε όλοι απέκτησαν το δικαίωμα να παίζουν στα ίσα.

6. Οσοι επαναλαμβάνουν τα περί ανυπαρξίας της παιδείας δεν κάνουν τίποτα άλλο από ένα ακόμη μνημόσυνο. Πρόκειται για βολεμένους διανοούμενους, μεσαίες μετριότητες, μακριά από κάθε πράξη, που αξίζουν μόνο την περιφρόνησή μας.

7. Η χειραφέτηση δεν είναι προσωπικό θέμα. Είναι καθήκον του ενός προς τον άλλον, στη βάση της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Η χειραφέτηση δεν έχει να κάνει με αμήχανους και διστακτικούς, με τη γενική λεγόμενη κουλτούρα, με μεθόδους που δεν έχουν καμία σχέση με την πράξη. Το πώς επιβιώνει σαν ιδέα, μετά από τόσες απόπειρες παραμόρφωσης, είναι ένα θαύμα.
 
8. Διάλεξα ως ευχή για τη χειραφέτηση ένα μικρό κείμενο του γέρου Καντ: «Ας ευχηθούμε ότι μια λαμπερή φενάκη δεν θα μας απομακρύνει σιωπηλά από την ευγενή απλότητα και, κυρίως, ότι το άδηλο ακόμη μυστικό της διαπαιδαγώγησης θα αποφύγει τις χίμαιρες του παρελθόντος, ώστε να εμπνεύσει έγκαιρα το ηθικό αίσθημα στην καρδιά του νέου πολίτη του κόσμου, καθιστώντας ενεργή την ευαισθησία του. Ετσι η λεπτότητα των αισθημάτων δεν θα περιοριζόταν σε μια φευγαλέα και μάταιη απόλαυση, κρίνοντας απλά με περισσότερη ή λιγότερη καλαισθησία αυτό που συντελείται έξω από εμάς» (μετ. Χάρη Τασάκου, εκδόσεις Printa 1999).

Του Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ