Προβληματισμοί του Ρώσικου ιμπεριαλισμού

Χάρτης με την διάδοση της Ρώσικης γλώσσας

Ακολουθεί ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο του Όλεγκ Νεμνέσκι* που διατυπώνει προβληματισμούς επάνω στις στρατηγικές και τακτικές επιλογές του Ρώσικου ιμπεριαλισμού, τόσο για τρέχοντα όσο και για πιο μακροπρόθεσμα ζητήματα. Πολύ περισσότερο που πρόκειται για προβληματισμούς επάνω σε υπαρκτές αντιφάσεις, που διατυπώνονται εκ των έσω και μας δίνουν να καταλάβουμε αρκετά για τα πλαίσια των κινήσεων μιας ισχυρής χώρας που έχει οριστεί ως "ο εχθρός" από την δική μας, στα πλαίσια της συμμετοχής της Ελλάδας σε ΝΑΤΟ-ΕΕ.
___________

Ποιό είναι το μέλλον των Ρώσων στην Ουκρανία;

Η Ουκρανία αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του λεγόμενου «ρωσικού κόσμου» (σ.σ. έτσι αποκαλούν στη Ρωσία όσους ζουν στο εξωτερικό, αλλά εξακολουθούν να προσδιορίζονται σε μεγάλο βαθμό με βάση τη χώρα από την οποία προέρχονται οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους - οι εθνοτικά ρώσοι) και τα σοβαρά προβλήματα που προκύπτουν εκεί, είναι, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, χαρακτηριστικά για όλο το μετασοβιετικό χώρο. Μετά τα γεγονότα του «Ευρωμαϊντάν» στο Κίεβο, επίσημα ενεργές ρωσικές οργανώσεις στην Ουκρανία έχουν απομείνει ελάχιστες. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή το φιλορωσικό κίνημα στην Ουκρανία έχει συνθλιβεί, αλλά οι κοινωνικές συνθήκες για την αποκατάστασή του υπάρχουν.

Ποιά είναι τα κύρια προβλήματα μας; Στις ενέργειές μας στο εξωτερικό κυριαρχεί η παλιά, παραδοσιακή προσέγγιση: Είμαστε περισσότερο διατιθέμενοι να δωροδοκούμε τους ξένους, παρά να χρηματοδοτούμε τους δικούς μας. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί σε όλους σχεδόν τους τομείς της σχέσης της Ρωσίας με τη Διασπορά στο εξωτερικό. Είμαστε έτοιμοι να επενδύσουμε στους εκπροσώπους γειτονικών λαών που διακηρύττουν τη φιλία τους με τη Ρωσία και όχι σε δράσεις που να στηρίζουν τους δικούς μας.

Οι εθνοτικά Ρώσοι  

Στην Ουκρανία δεν υπάρχουν εθνοτικές συγκρούσεις μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών. Είναι ένας ενιαίος εθνογραφικός χώρος που έχει ένα περιφερειακό χαρακτηριστικό: Η ρωσική και η ουκρανική ταυτότητα διαχωρίζεται, όχι από εκπρόσωπους διαφόρων εθνών, αλλά από εκπροσώπους διαφορετικών ιδεολογιών, από τους υποστηρικτές διαφόρων κρατικών σχεδίων εντός της ίδιας χώρας. Το σύνορο είναι καθαρά ιδεολογικό και όχι εθνικό. Μάλιστα, τα ουκρανικά έργα έχουν ριζοσπαστικό αντιρωσικό χαρακτήρα.

Φυσικά, η εργασία με τους εθνοτικά Ρώσους κατοίκους στην Ουκρανία θα πρέπει να τεθεί σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο απ’ ό,τι με τους Ρώσους, για παράδειγμα, στη Γαλλία. Πρέπει να διαχωρίζεται εκεί όπου οι Ρώσοι είναι αυτόχθονες πληθυσμοί, και εκεί που είναι απλά Διασπορά με τα δικά της ειδικά προβλήματα. Η αντιμετώπιση των εθνοτικά Ρώσων στον μετασοβιετικό χώρο θα πρέπει να είναι διαφορετική. Θα πρέπει να βασιζόμαστε σε εκείνους που θεωρούν τους εαυτούς τους Ρώσους, σε αυτούς δηλαδή που προσδιορίζονται εθνικά με τη ρωσική ταυτότητα. Παραδόξως, αλλά τώρα είμαστε περισσότερο ευχαριστημένοι από τους φιλορώσους Ουκρανούς, παρά από τους (εθνοτικά) Ρώσους στην Ουκρανία. Θα πρέπει να καταλάβουμε, ότι οι εθνοτικά Ρώσοι πολίτες της Ουκρανίας είναι αυτοί που αποτελούν την κοινωνική βάση των κάθε λογής φιλορωσικών κινήσεων, τόσο πολιτιστικών, όσο και πολιτικών.

Αλλά είναι απαραίτητο να προσελκύονται όχι μόνο οι ειλικρινείς υποστηρικτές μας αλλά και οι πραγματιστές. Η έκφραση «επαγγελματίας Ρώσος» δεν θα πρέπει να θεωρείται βρισιά. Μέχρι να καταστεί οικονομικά συμφέρον να είναι κάποιος «επαγγελματίας Ρώσος», η φιλορωσική φωνή θα είναι αδύναμη. Οι φιλορωσικές δραστηριότητες θα πρέπει να είναι τόσο επωφελείς, όσο και οι φιλοαμερικανικές. Είναι μια μορφή αγοράς και η Ρωσία πρέπει να είναι ανταγωνιστική. Στο νέο ρωσικό κίνημα χρειάζονται ειδικά εκπαιδευμένοι μάνατζερ, παραγωγοί, στελέχη ικανά να λειτουργούν σε κοινωνικό περιβάλλον.

Ποντάρουμε στην Αριστερά ή την Δεξιά;

Στην πολιτική, έχουμε συνηθίσει να επικεντρώνουμε την προσοχή μας στα αριστερά κινήματα, που εργάζονται στη βάση της νοσταλγίας για το σοβιετικό παρελθόν. Όμως, καταρχάς, το εκλογικό σώμα που τους στηρίζει, δυστυχώς, γερνάει και περνάει στην ιστορία, και, κατά δεύτερον, η σύγχρονη Ρωσία δεν μοιάζει και τόσο πολύ με τη Σοβιετική Ένωση. Αλλά και γενικότερα, δύσκολα ταιριάζει η νέα Ρωσία με την αριστερή ιδεολογία. Κατά τρίτον, η Ρωσία έχει ήδη αρχίσει να παρουσιάζεται σαν μια χώρα με συντηρητικές αξίες, και ως τέτοια, αποτελεί μάλλον το προπύργιο συντηρητικών κινημάτων (παρά αριστερών). Η δεξιά συντηρητική πτέρυγα της φιλορωσικής πολιτικής παραμένει άδεια. Σε αυτή την πτέρυγα, ωστόσο, βρίσκονται οι πιο συνεπείς (φιλο)ρωσικές δυνάμεις, και γι’ αυτές θα πρέπει να μεριμνούμε.

Πολύ θλιβερή είναι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στις ρωσικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα του πολιτισμού. Εκείνες που είχαν χρηματοδότηση από τη Ρωσία, διάθεταν όλους σχεδόν τους πόρους σε εκδηλώσεις μνήμης, φολκλόρ και σε σοβιετικές - νοσταλγικές παραστάσεις, που δεν μπορούν να επιφέρουν το κατάλληλο κοινωνικό αποτέλεσμα. Είναι αναγκαίο να αναθεωρηθεί εκ βάθρων η ρωσική στάση απέναντι σε αυτές τις οργανώσεις και να μην τους επιβάλλουμε την «ομογενειακή» μορφή δραστηριοποίησης.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα που αφορά στην Ουκρανία, είναι η Ορθοδοξία. Πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες, ώστε να προβληθούν και να αναδειχθούν σε διεθνές επίπεδο οι παραβάσεις των δικαιωμάτων των πιστών της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία. Τώρα, είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική η εργασία και με τους μετανάστες (από την Ουκρανία). Στη Ρωσία, έχει σχηματιστεί ένα νέο «μεταναστευτικό» στρώμα. Αποτελείται κυρίως από δημοσιογράφους και δημόσια πρόσωπα με φιλορωσικό ιδεολογικό προσανατολισμό, (φιλο)ρωσικά κινήματα ακτιβιστών που έχουν μετακινηθεί προς τη Ρωσία. Θα πρέπει να δημιουργήσουμε μέσα σε αυτό το περιβάλλον οργανώσεις, οι οποίες όταν θα αλλάξουν οι πολιτικές συνθήκες θα μπορούν να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους πίσω στην Ουκρανία. Και εδώ είναι σημαντικό να βασιστούμε στους εθελοντές και όχι στους «χαρτογιακάδες».

Από τις ανοιχτές (νόμιμες) μορφές φιλορωσικών δραστηριοτήτων, η μόνη που πιθανώς να είναι τώρα δυνατή, είναι η προστασία των δικαιωμάτων των Ρώσων σαν μειονότητα. Στη βάση της συμμόρφωσης της Ουκρανίας με τις απαιτήσεις των ευρωπαϊκών προτύπων. Αλλά εδώ, δυστυχώς, η κατάσταση είναι μάλλον πολύπλοκη, επειδή η κριτική στην ουκρανική κυβέρνηση στη βάση των ευρωπαϊκών Αρχών και αξιών την υπονομεύει και, ως εκ τούτου, προκαλεί αντιδράσεις. Κάθε δραστηριότητα φιλορωσικών οργανώσεων και ομάδων, η υλοποίηση οποιονδήποτε σχεδίων που είναι προς το συμφέρον της Ρωσίας στην επικράτεια της Ουκρανίας, είναι συνδεδεμένη με τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η απουσία νομικής στήριξης, η έλλειψη δεξιοτήτων και ικανοτήτων που θα επέτρεπαν σε περίπτωση δυσκολιών τη δημιουργία απαντητικών προβλημάτων στους διώκτες τους, κάνουν τους Ρώσους ακτιβιστές να νιώθουν συχνά εντελώς απροστάτευτοι, και διευκολύνουν την οργάνωση κατασταλτικών μέτρων τόσο από τις κυβερνητικές δομές όσο και από τους ακροδεξιούς εξτρεμιστές.
____________
*Ο συγγραφέας είναι διακεκριμένος ερευνητής του Κέντρου Μελετών χωρών του εγγύς εξωτερικού του Ρωσικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Ερευνών.