Όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων αναγνωρίζει η Μόσχα

Τέλος στην πολιτική της «πολλαπλής κατεύθυνσης»

Τα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης καλούνται εκ των πραγμάτων να αφήσουν το βολικό ως τώρα γεωπολιτικό πλουραλισμό και να υπολογίσουν το ισοζύγιο με τα οφέλη και τις απώλειες για το σύμμαχο που θα επιλέξουν.

Η περιοχή της τέως ΕΣΣΔ μπήκε στην επόμενη φάση του αυτοπροσδιορισμού. Η υπογραφή της Συνθήκης για τη δημιουργία της Ευρασιατικής οικονομικής ένωσης, τα γεγονότα στην Ουκρανία, τα οποία προκλήθηκαν από τη διαμάχη λόγω της σύνδεσης με την ΕΕ, η αναμενόμενη στο τέλος Ιουνίου σύναψη ανάλογων συμφωνιών από την ΕΕ με τη Μολδαβία στην οποία υπάρχει αναταραχή και τη Γεωργία, όλα αυτά αποτελούν τις ψηφίδες στο μωσαϊκό από το οποίο θα διαμορφωθεί η νέα γεωπολιτική εικόνα.

Ο μετασοβιετικός χώρος πέρασε από αρκετά στάδια. Η αρχική ώθηση που έδωσε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ, δοκίμασε την ανθεκτικότητα των «νέων ανεξαρτήτων κρατών». Κάποια αυτά άντεξαν, παραμένοντας στα σύνορα τα οποία κληρονόμησαν, παρά τις σκληρές συγκρούσεις (ο εμφύλιος πόλεμος στο Τατζικιστάν, ο αγώνας της Ρωσίας για τον Βόρειο Καύκασο). Άλλα έχασαν ντε φάκτο μερικά εδάφη, διατηρώντας μόνο στα χαρτιά την ακεραιότητά τους (Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Μολδαβία). Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για τη «σοβιετική κληρονομιά» ήταν πιθανότατα κεκαλυμμένος. Η Δύση, απασχολημένη με την απορρόφηση των «τροπαίων» στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς και με την εδραίωση της παγκόσμιας επιβολής της, δεν βιαζόταν να εμπλακεί στη θολή και χαοτική μετασοβιετική πολιτική. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη δεν εμπόδιζαν τις ενέργειες της Ρωσίας για σταθεροποίηση κατά μήκος της περιμέτρου των συνόρων της, αλλά πρόσεχαν ώστε να μην κυριαρχήσει η ρωσική επιρροή.

Η πολιτική των ελιγμών

Στα τέλη της δεκαετίας του ΄90, βασική αντίληψη των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών κατέστη η «πολλαπλή κατεύθυνση», δηλαδή οι ελιγμοί ανάμεσα στη Ρωσία και τους ανταγωνιστές της. Στο δεύτερο μισό της ίδιας δεκαετίας, τα κράτη άρχισαν να ορθοποδούν και τότε εντάθηκε και ο ανταγωνισμός των εξωτερικών δυνάμεων. Ειδικά τη στιγμή που στην Ευρώπη, όταν έφτανε εκείνη η εποχή, οι σημαντικότερες στρατηγικές αποφάσεις (διεύρυνση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, εμβάθυνση της ολοκλήρωσης, εξουδετέρωση και εξάλειψη των καθεστώτων που είχαν διαφορετικό τρόπο σκέψης, όπως το σερβικό) είχαν ήδη ληφθεί. Η Ρωσία στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 βίωνε μια υποτροπή της συστημικής κρίσης, η οποία έφερε ξανά τη χώρα στο χείλος της κατάρρευσης. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτή την κατάσταση, η Μόσχα διέθετε μια ευρεία γκάμα εργαλείων ώστε να μα μην επιτρέψει τον πλήρη αναπροσανατολισμό των γειτόνων προς άλλους προστάτες. Τότε, βασική θεωρία των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών έγινε η «πολλαπλή κατεύθυνση», το να ελίσσονται μεταξύ της Ρωσίας και των ανταγωνιστών της χωρίς να τάσσονται οριστικά με κάποια πλευρά.

Προσπάθειες αυτοπροσδιορισμού

Τη δεκαετία του 2000 η συγκεκριμένη τάξη πραγμάτων διατηρήθηκε, παρότι γίνονταν όλο και συχνότερες προσπάθειες για αυτοπροσδιορισμό. Ένα παράδειγμα φιλορωσικής επιλογής αποτέλεσε η Λευκορωσία, αν και ο ευρισκόμενος σε διαρκή σύγκρουση με τη Δύση Αλεξάντρ Λουκασένκο έβρισκε τον τρόπο να ελίσσεται προκειμένου να αποκομίζει επιπρόσθετα οφέλη από τη Ρωσία. Ο αντίθετος πόλος είναι η Γεωργία, η πολιτική της οποίας επί Μιχαήλ Σαακασβίλι ήταν μίας κατεύθυνσης. Ιδιάζουσα περίπτωση είναι η Ουκρανία, η οποία μετά την Πορτοκαλί επανάσταση επιχείρησε ένα άλμα προς το ευρωατλαντικό πεδίο. Αυτό απέτυχε για εσωτερικούς λόγους, παρά την υποστήριξη που πρόσφερε η Δύση. Ένα δείγμα ουσιαστικής μετάβασης προς την πλευρά των ΗΠΑ χωρίς επίσημη ανακήρυξη αυτού του γεγονότος, είναι το Αζερμπαϊτζάν, η ναυαρχίδα των ενεργειακών προγραμμάτων, που είναι εναλλακτικά προς τα ρωσικά.

Η χρήση ισχύος

Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας στα τέλη της δεκαετίας του 2000 απέδειξε την πρόθεση της Ρωσίας να προβεί σε χρήση ισχύος προκειμένου να μην επιτρέψει στους ανταγωνιστές της την είσοδο στη ζώνη των ζωτικών συμφερόντων της. Ακόμη και μετά από αυτό όμως, δεν τέθηκε ευθέως το ζήτημα, «είτε με τον ένα-είτε με τον άλλο». Οι ενέργειες της Ρωσίας αποτελούσαν κυρίως ένα κάλεσμα να μην χαλάσει το λίγο-πολύ πολλαπλής κατεύθυνσης στάτους κβο, να κατοχυρωθεί αυτό, ώστε να μην υποχρεώνεται κανείς σε απότομες δραστικές ενέργειες. Το ισοζύγιο των δυνάμεων είχε όμως μεταβληθεί. Η Ρωσία ανέκτησε ένα μέρος των δυνατοτήτων της, ενώ αντίθετα, η Δύση το έχασε.

Η ουκρανική διένεξη του 2013 σηματοδότησε το επόμενο στάδιο. Η διαμάχη λόγω της συμφωνίας σύνδεσης με την ΕΕ έθεσε το Κίεβο ενώπιον επιλογής. Και η ΕΕ, και η Ρωσία, έκαναν τις προτάσεις τους, τις οποίες αποδείχθηκε ότι το Κίεβο δεν μπόρεσε να συνδυάσει. Τώρα πλέον γνωρίζουμε τις συνέπειες, αλλά ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω. Η πάλη των εξωτερικών δυνάμεων έλαβε ασυμβίβαστο χαρακτήρα και αυτό δεν αφορά μόνο το Κίεβο.

Καλούνται να επιλέξουν

Οι περισσότερες χώρες καλούνται να επιλέξουν, ενώ μόνο τα πλούσια σε φυσικούς πόρους κράτη, όπως το Αζερμπαϊτζάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν μπορούν να διατηρήσουν μια σχετικά απόσταση και να αποστα-

σιοποιηθούν από συμμαχίες. Μια άλλη εκδοχή «μη επιλογής» είναι προς το παρόν καθαρά υποθετική. Δηλαδή, μια συμφωνία των εξωτερικών δυνάμεων για «συνεκμετάλλευση» της μιας ή της άλλης χώρας, η οποία δηλώνει πως είναι αδέσμευτη. Αυτό προτείνουν οι «βετεράνοι» του Ψυχρού πολέμου στη Δύση, αναφερόμενοι σε μια «φιλανδοποίηση» της Ουκρανίας.

Ο καιρός που οι εξωτερικές δυνάμεις προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να δείξουν ότι δεν είναι αντίπαλοι και αυτό επέτρεπε να παίζουν με τον «γεωπολιτικό πλουραλισμό», φτάνει στο τέλος του. Είναι κατανοητό ότι οποιαδήποτε επιλογή συνιστά ένα σύνολο από αποκτήματα και απώλειες και η κάθε πρωτεύουσα καλείται να η ίδια να υπολογίσει το ισοζύγιο. Όπως η περίπτωση της Αρμενίας, η οποία έχοντας ως επιτακτική ανάγκη την ασφάλειά της, επέλεξε την Ευρασιατική οικονομική ένωση. Τη Γεωργία, η Μόσχα δεν θα την σταματήσει, αλλά η Τιφλίδα κατανοεί ότι ελπίδες για επιστροφή της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας δεν υπάρχουν, επομένως από αυτή την άποψη δεν έχει να χάσει τίποτα. Η περίπτωση της Μολδαβίας είναι πιο περίπλοκη και το ζήτημα δεν έγκειται μόνο στην Υπερδνειστερία, όσο στην Γκαγκαουζία, η οποία έχει εκδηλώσει την πρόθεση να κάνει την επιλογή της, αν το Κισινάου κάνει τη δική του.

Η φάση «συγκεκριμένη κατεύθυνση», δεν είναι και αυτή εκτός συζήτησης. Ο κόσμος και η Ευρασία αναπτύσσονται, επομένως δεν θα πρέπει να αποκλειστεί ότι μετά τις τελευταίες διενέξεις θα επικρατήσουν οι γενικές ενοποιητικές τάσεις, κάτι που θα ήταν και το πιο ορθό. Ωστόσο, όπως έλεγε και ο αρχηγός του παγκόσμιου προλεταριάτου, πριν την ένωση πρέπει προηγηθεί η σωστή οριοθέτηση.

Του Φιόντορ Λουκιάνοφ

*Ο Φιόντορ Λουκιάνοφ ηγείται του προεδρείου του (Ρώσικου) Συμβουλίου εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.