Το σύνταγμα της ΕΣΣΔ (1936)

Σοβιετικό πόστερ για το Σύνταγμα
του 1936

Το κείμενο περιλαμβάνει εισαγωγικά ένα άρθρο της ΚΟΜΕΠ που αναφέρεται σε ζητήματα που έβαζε το σύνταγμα της ΕΣΣΔ του 1936, και το ίδιο το σύνταγμα του '36 σε μορφή pdf.

________________

[...]
Η περίοδος από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 μέχρι το 1936 χαρακτηρίζεται από σημαντικές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές. Κυρίαρχη θέση σε αυτές έχει η πραγματοποίηση της κολλεκτιβοποίησης στον αγροτικό τομέα και η εκμηδένιση της τάξης των κουλάκων. Υλοποιήθηκαν οι στόχοι του πρώτου πεντάχρονου πλάνου της οικονομίας και ξεκίνησε η υλοποίηση του δεύτερου, πάρθηκαν μέτρα στην κατεύθυνση της εξάλειψης των ωφελημένων κοινωνικών δυνάμεων από τη ΝΕΠ, προχώρησε με σημαντικά βήματα η εκβιομηχάνιση και ο εξηλεκτρισμός της χώρας, δίνοντας τη δυνατότητα για διεύρυνση λαϊκών δικαιωμάτων και καταγράφοντας σημαντικές επιτυχίες στην αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η πείνα. 

Ο Στάλιν με τον άνανδρα δολοφονημένο Κίροφ

Την ίδια περίοδο έγινε ακόμα πιο φανερή η προετοιμασία ενός νέου πολέμου από τα ιμπεριαλιστικά κράτη που μέσα στους στόχους του ιεραρχούνταν η συντριβή της ΕΣΣΔ. Παράλληλα εκδηλώθηκαν με μια σειρά γεγονότα, όπως π.χ. το βιομηχανικό σαμποτάζ, η δολοφονία του μέλος του ΠΓ του ΠΚΚ(μπ) Σ. Κίροφ το 1934, σημάδια οργανωμένων σχεδίων υπονόμευσης του σοσιαλισμού.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες το 1936 έγιναν σημαντικές συνταγματικές αλλαγές και εγκρίθηκε νέο Σύνταγμα στο 8ο Πανενωσιακό Συνέδριο των σοβιέτ. Οι πιο σημαντικές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν ήταν οι εξής:

Καθιερώθηκε η άμεση ταυτόχρονη εκλογή για όλες τις βαθμίδες των σοβιέτ από τα τοπικά μέχρι το Ανώτατο σοβιέτ. Μέχρι το 1936 εκτός από τα τοπικά σοβιέτ όλα τα άλλα επάλληλα όργανα μέχρι το Συνέδριο εκλέγονταν από συνέδρια αντιπροσώπων των άμεσα κατώτερων οργάνων. Στις εκλογές αυτές, εκλογικές μονάδες έγιναν οι διοικητικές περιφέρειες και όχι οι παραγωγικές μονάδες όπως ίσχυε μέχρι τότε. Επίσης οι εκλογές άρχισαν να γίνονται σε εκλογικά τμήματα με μυστική ψηφοφορία και όχι στις εκλογικές συνελεύσεις.

Καταργήθηκε η στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων σε τμήματα του πληθυσμού όπως προέβλεπε το παλιότερο Σύνταγμα και το δικαίωμα για εκλογή και ψήφο διευρύνθηκε σε όλους τους πολίτες της ΕΣΣΔ από 18 χρονών και άνω.

Καταργήθηκε η διαφορά στην αντιπροσώπευση στο Ανώτατο σοβιέτ που υπήρχε ανάμεσα στις πόλεις και τις αγροτικές περιοχές (1/25.000 και 1/125.000 αντίστοιχα). Το Σύνταγμα του 1936 καθιέρωσε ενιαία βάση σε όλες τις περιφέρειες 1 βουλευτής ανά 300.000 κατοίκους.

Aφίσσα που καλεί σε συμμετοχή
στις εκλογές

Σημειώθηκαν μια σειρά αλλαγές σε σχέση με το Σύνταγμα του 1924 στη δομή και λειτουργία του ανώτατου οργάνου εξουσίας της ΕΣΣΔ. Το Σοβιετικό Σύνταγμα του 1936 καταργεί το «Συνέδριο των Σοβιέτ» και την «Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή»και στη θέση τους βάζει το «Ανώτατο Σοβιέτ της ΕΣΣΔ». Το Ανώτατο Σοβιέτ χωριζόταν σε δύο σώματα: σε σοβιέτ των εθνοτήτων και σοβιέτ της ένωσης. Τα δύο σώματα ήταν ισάριθμα και ισότιμα όσον αφορά τη δυνατότητα να νομοθετούν και εκλέγονταν με άμεση μυστική ψηφοφορία. Στο «Ανώτατο Σοβιέτ» δόθηκε η αποκλειστική ευθύνη για συντακτική αρμοδιότητα, νομοθετική εξουσία και πρωτοβουλία, για το σχηματισμό κυβέρνησης, την εκλογή του Προεδρείου κλπ. Στο Σοβιετικό Σύνταγμα του 1924η κυβέρνηση, «Το Συμβούλιο Επιτρόπων του Λαού», ήταν το εκτελεστικό διοικητικό όργανο της ΚΕΕ, εκλεγόταν από την ΚΕΕ και είχε 10 μέλη, όσα τα επιτροπάτα. Στο Σοβιετικό Σύνταγμα του 1936«Το Συμβούλιο Επιτρόπων του Λαού» έγινε πολυμελές. Καθορίστηκαν με λεπτομέρεια οι αρμοδιότητές του και εντάχθηκαν σε αυτό όλα τα επιτροπάτα που ανήκαν στις ομόσπονδες δημοκρατίες. Αναγνωρίστηκε ως εκτελεστικό και διοικητικό όργανο της κρατικής εξουσίας της ΕΣΣΔ.

Ταυτόχρονα έγιναν και μια σειρά επί μέρους αλλαγές, όπως η μετονομασία των σοβιέτ αντιπροσώπων των εργατών, αγροτών και μαχητών του Κόκκινου Στρατού σε σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργαζομένων[36].

Με εισήγηση του Στάλιν στο 8ο Πανενωσιακό Συνέδριο των σοβιέτ στις 25 Νοεμβρίου 1936[37], επιχειρηματολογήθηκε η ανάγκη αυτών των αλλαγών στο Σύνταγμα με βάση τις εξής εκτιμήσεις:

-Σύντροφε! -Έλα στο Κολχόζ!

α. Οι αλλαγές που έγιναν στην οικονομία από το 1924-1936 (κυρίως αφορούσαν το ξεπέρασμα της ΝΕΠ και την κολεκτιβοποίηση) σήμαιναν και αντίστοιχες αλλαγές στην ταξική σύνθεση της σοβιετικής κοινωνίας. Οι οικονομικές αυτές αλλαγές εκτιμήθηκε ότι συνέβαλαν στην κατάργηση κάθε μορφής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, κατάργησης της τάξης των εκμεταλλευτών. Αυτό θεωρήθηκε ότι οδήγησε στην άμβλυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στην εργατική τάξη, την αγροτιά και τη διανόηση.

β. Στη βάση των οικονομικών αλλαγών εκτιμήθηκε η άμβλυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στα διάφορα έθνη και τις λαότητες της ΕΣΣΔ.

γ. Υποστηρίχτηκε ότι το Σύνταγμα θα έπρεπε να εκφράζει την κατάσταση που είχε κατακτηθεί ως τότε στην ΕΣΣΔ και ότι δεν ήταν δυνατό να στηρίζεται σε αυτό που ακόμα δεν είχε καταχτηθεί, δεν αποτελούσε Πρόγραμμα.

Στην εισήγηση αυτή σημείωνε ο Στάλιν: «Τι δείχνουν αυτές οι αλλαγές;

Πρώτον, δείχνουν ότι σβήνουν τα όρια ανάμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά, όπως και ανάμεσα σ’ αυτές τις τάξεις και τη διανόηση εξαλείφεται η παλιά ταξική αποκλειστικότητα. Αυτό σημαίνει ότι η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτές τις ομάδες μειώνεται όλο και περισσότερο.

Δεύτερον, δείχνουν ότι χάνονται, σβήνουν οι οικονομικές αντιθέσεις ανάμεσα σ’ αυτές τις κοινωνικές ομάδες.

Δείχνουν, τέλος, ότι χάνονται και σβήνουν και οι μεταξύ τους πολιτικές αντιθέσεις.

Ετσι έχουν τα πράγματα σε σχέση με τις αλλαγές στον τομέα της ταξικής διάρθρωσης της ΕΣΣΔ»[38].

1937: Εργοστασιακοί εργάτες ψηφίζουν υπέρ της σύλληψης
των πρακτόρων του Τροτσκισμού

Οι αλλαγές που σημειώθηκαν στο Σύνταγμα το 1936 προφανώς αποσκοπούσαν στο να απαντήσουν σε σύνθετα προβλήματα. Η διεύρυνση της ΕΣΣΔ με νέες δημοκρατίες επέδρασε στη σύνθεση της σοβιετικής κοινωνίας, αντικειμενικά έκανε πιο πολύπλοκο το μηχανισμό λειτουργίας του συστήματος των σοβιέτ και απαιτούσε το ξεκαθάρισμα στη σύγχυση αρμοδιοτήτων των οργάνων που επικρατούσε πολλές φορές[39]. Επίσης οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την κολεκτιβοποίηση και κυρίως η προετοιμασία του νέου πολέμου και η αντιμετώπιση σχεδίων υπονόμευσης και ανατροπής της σοβιετικής εξουσίας απαιτούσαν την εξασφάλιση της ενότητας στο λαό και της σταθερότητας στη σοβιετική εξουσία.

Παρόλα αυτά είναι εύλογος ο προβληματισμός για τις επιδράσεις ορισμένων από αυτά τα μέτρα στη λειτουργία της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ποια ήταν για παράδειγμα η επίπτωση στην ταξική σύνθεση των ανώτερων κρατικών οργάνων λόγω της κατάργησης της διαφοράς εκπροσώπησης ανάμεσα στις πόλεις και τα χωριά;[40]. Επίσης η άμεση εκλογή και η κατάργηση της έμμεσης -μέσω συνεδρίων και συνελεύσεων- καθώς και η κατάργηση της παραγωγικής βάσης εκλογής των οργάνων δε δυσκόλεψε την εφαρμογή του μέτρου της ανάκλησης, που σύμφωνα με το Λένιν αποτελεί βασικό στοιχείο του δημοκρατισμού της δικτατορίας του προλεταριάτου; Δε συνέβαλε στο να απομακρυνθεί η διαδικασία εκλογής των αντιπροσώπων από την παραγωγική μονάδα, από το εργοστάσιο όπου εξασφαλιζόταν η αμεσότερη συμμετοχή της εργατικής τάξης; Δεν αδυνάτισε την παραγωγική μονάδα ως βασικό πυρήνα της εργατικής εξουσίας;

Αγγλόφωνη αφίσσα για το
Σύνταγμα του 1936

Από τα ίδια τα ντοκουμέντα φαίνεται ότι οι αλλαγές αυτές δεν προχώρησαν χωρίς διαπάλη. Στο έργο του Β.Ι. Στάλιν για το «Σχέδιο Προγράμματος της ΕΣΣΔ»,τόσο στο τέταρτο μέρος με τίτλο «Αστική κριτική του σχεδίου Συντάγματος»όσο και στο πέμπτο μέρος που έχει τίτλο «Τροπολογίες για το σχέδιο συντάγματος» είναι φανερό ότι εκδηλώνονται μια σειρά διαφωνίες. Δεν έχουμε τα επαρκή στοιχεία για τις ολοκληρωμένες απόψεις καθώς και τους φορείς των διαφωνιών για να μπορέσουμε να τις κωδικοποιήσουμε. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι εκδηλώνονται τάσεις από ορισμένες πλευρές που επιδίωκαν την άμβλυνση του ταξικού χαρακτήρα της δικτατορίας του προλεταριάτου (π.χ. πρόταση που απορρίφθηκε αντί για χαρακτηρισμό της ΕΣΣΔ ως κράτος των εργατών και αγροτών να αναφέρεται ως κράτος των εργαζομένων ή κράτος όλων των εθνών και φυλών της ΕΣΣΔ κλπ.)[41], προτάσεις που διεκδικούσαν μεγαλύτερο ρόλο στις ενωσιακές και αυτόνομες δημοκρατίες (π.χ. πρόταση να έχει δικαίωμα η αυτόνομη δημοκρατία να μετατρέπεται σε Ενωσιακή κλπ.)[42]. Ταυτόχρονα εκδηλώνονται και διαφωνίες στην κατάργηση των περιορισμών στο εκλογικό δικαίωμα, για παράδειγμα ο Στάλιν αναφέρεται συγκεκριμένα σε πρόταση τροπολογίας που επέμενε να παραμείνουν περιορισμένα τα εκλογικά δικαιώματα των κληρικών, των παλιών λευκοφρουρών κλπ.

Προβληματισμό δημιουργούν και άλλες τοποθετήσεις εκείνης της περιόδου, όπως οι υπερβολές για την άμβλυνση των αντιθέσεων που τείνουν να εξαφανιστούν ανάμεσα στην εργατική τάξη και τους αγρότες. Οι τοποθετήσεις αυτές φαίνεται να υποτιμούν την ταξική διαφοροποίηση στο χωριό, η οποία δεν εξαφανίζεται με τη διάλυση των κουλάκων, αφού ένα μεγάλο μέρος των αγροτών δεν είχε ενταχθεί στα κολχόζ (ο Στάλιν αναφέρει ότι υπήρχαν πάνω από 1.000.000 αγροτικά νοικοκυριά εκτός κολχόζ)[43], ενώ θέλουν μελέτη και οι διαφοροποιήσεις μέσα στα πλαίσια των κολχόζνικων. Αλλωστε στο μεταγενέστερο έργο του «Οικονομικά Προβλήματα του Σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ» (1953) ο Στάλιν στέκεται στις αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στην αγροτική και βιομηχανική παραγωγή, θεωρώντας ως βασική πηγή τους τις διαφορετικές σχέσεις ιδιοκτησίας. Ετσι αναφέρει: «Αν πάρουμε, π.χ. τη διαφορά ανάμεσα στην αγροτική οικονομία και τη βιομηχανία, τότε θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως στη χώρα μας όχι μόνο οι συνθήκες εργασίας στην αγροτική οικονομία διαφέρουν από τις συνθήκες εργασίας στη βιομηχανία, αλλά πριν απ’ όλα και κατά κύριο λόγο πως στη βιομηχανία έχουμε κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και στο προϊόν της παραγωγής, τη στιγμή που στην αγροτική οικονομία έχουμε όχι κοινωνική αλλά ομαδική, κολχόζνικη ιδιοκτησία»[44]. Αν και αυτή την αντίθεση τη θεωρεί ως μη ανταγωνιστική παρόλα αυτά επισημαίνει τους κινδύνους που υπάρχουν από την υποτίμηση αυτής της αντίθεσης και δείχνει ότι μόνος δρόμος είναι η σταδιακή μετατροπή της κολχόζνικης ιδιοκτησίας σε κοινωνική.

Στο ίδιο έργο ο Στάλιν αναγνωρίζει την ύπαρξη αντίθεσης ανάμεσα στις σχέσεις παραγωγής και τις παραγωγικές δυνάμεις στο σοσιαλισμό και επισημαίνει ότι παρόλο που στη δεδομένη φάση βρίσκονται σε αντιστοιχία «θα ήταν λάθος να επαναπαυόμαστε σ’ αυτό και να νομίζουμε πως δεν υπάρχουν καθόλου αντιθέσεις ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής»[45].

[...]

Πηγή: ΚΟΜΕΠ

ΕΣΣΔ - Το Συνταγμα (Βασικος Νομος) της Ενωσεως Σοβιετικων Σοσιαλιστικων Δημοκρατιων 1936 by sunred5