Για την συμφωνία της Βάρκιζας

Οι μπαρουτοκαπνισμένοι παρτιζάνοι
του ΕΛΑΣ παραδίδουν με δάκρυα
στα μάτια τον οπλισμό που οι ίδιοι
απέσπασαν από τους κατακτητές

Τέτοιες μέρες περίπου (12/2/1945) υπογράφτηκε η πιο πολυσυζητημένη ίσως "πολιτική" συμφωνία στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, η περίφημη "συμφωνία της Βάρκιζας". Είπαμε λοιπόν να θυμηθούμε το τι ακριβώς ήταν και πως προέκυψε η συμφωνία αυτή, αλλά και κάποιες ιδεολογικές προεκτάσεις της. Παραθέτουμε για τον σκοπό αυτό, ένα αρκετά παλιότερο άρθρο του "Ριζοσπάστη":

Η ιστορία και ο ιδεολογικός αγώνας

ΔΕΥΤΕΡΑ 12 ΦΛΕΒΑΡΗ 1945. ΩΡΑ 7.20 μ.μ. Στο υπουργείο Εξωτερικών έχουν όλα ετοιμαστεί για την υπογραφή της συμφωνίας, που σημάδεψε όσο καμία άλλη τη μεταπολεμική Ελλάδα, της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Οι τυπικοί έλεγχοι των κειμένων έχουν γίνει και επί δεκαπέντε λεπτά οι υπογραφές "πέφτουν βροχή", αφού πρέπει να μονογραφηθούν όλες οι σελίδες. Σε λίγο, τα πάντα έχουν τελειώσει και οι πρωταγωνιστές του συμβιβασμού βγαίνουν για να μιλήσουν στους δημοσιογράφους. Είναι ο Ι. Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών και επικεφαλής της κυβερνητικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις, ο Γ. Σιάντος, γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ και επικεφαλής της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας, καθώς και ο υπουργός για θέματα Μεσογείου της Μ. Βρετανίας Χ. Μακμίλαν, συνοδευόμενος από τον πρεσβευτή Ρ. Λίπερ.

Και οι τρεις δηλώνουν ευχαριστημένοι από την κατάληξη των πραγμάτων, υπογραμμίζοντας ότι ανοίγεται μια νέα σελίδα για την Ελλάδα, που θα χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια ανοικοδόμησής της και προκοπής του λαού της. Στην πραγματικότητα, επακολούθησε το ακριβώς αντίθετο, αφού η Συμφωνία της Βάρκιζας έλυσε τα χέρια της ελληνικής αντίδρασης και των Εγγλέζων, για να εξαπολύσουν ένα νέο κύμα βίας και τρομοκρατίας σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος.

Ανεξαρτήτως των δηλώσεων ευφορίας που συνόδεψαν την υπογραφή της συμφωνίας, στην πραγματικότητα, κανείς δεν πίστευε ότι η χώρα έμπαινε σε μια τροχιά ειρηνικής δημοκρατικής ανοικοδόμησης, με την αστικοδημοκρατική, έστω, σημασία των όρων. Περισσότερο απ' όλους δεν πίστευαν σε μια τέτοια προοπτική οι Βρετανοί, οι οποίοι άλλα σχέδια είχαν για τον τόπο και ήταν σε θέση να διακρίνουν ότι ο συσχετισμός δυνάμεων μέσα στον ελληνικό λαό δεν τους ευνοούσε για να τα πραγματοποιήσουν. Ετσι, ο Τσόρτσιλ, φεύγοντας απ' τη Γιάλτα, προχώρησε σε μια άκρως συμβολική και ταυτόχρονα πολιτική κίνηση, που προδιέγραφε "τι μέλλει γενέσθαι". Στις 14 Φλεβάρη επισκέφθηκε την Ελλάδα.

"Ο πρωθυπουργός - γράφει ο προσωπικός του γιατρός λόρδος Μόραν - ήθελε να πάει στην Αθήνα για να δώσει θάρρος στον αρχιεπίσκοπο και στην κυβέρνηση, ώστε να κρατήσουν μια πιο αποφασιστική στάση... Κάποιος είπε ότι είχε πετύχει μια μεγάλη ηθική νίκη, αλλά εκείνον δεν τον ικανοποιούσε αυτό. Ηθελε φανερά να τσακίσει την αντιπολίτευση στην πατρίδα (σημ. "Ρ": στη Μ. Βρετανία) και γι' αυτό προετοίμαζε νέες συγκρούσεις στην Ελλάδα" (Λόρδου Μόραν: "Ουίνστον Τσόρτσιλ", εκδόσεις Κ. Αθανασακόπουλου, σελ. 314).

Βασικά σημεία της Συμφωνίας

Με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, τέθηκε τέρμα στην ύπαρξη του ΕΛΑΣ. "Η Συμφωνία της 12ης Φλεβάρη τερματίζει τον ένοπλο αγώνα σας. Τώρα ήλθε η ώρα να καταθέσετε με τιμή τα δοξασμένα όπλα σας", έλεγε η προκήρυξη της ΚΕ του ΕΛΑΣ, που εκδόθηκε στις 15/2/1945. (Βλέπε ολόκληρη την προκήρυξη στο "ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ ΕΑΜ. Μάης 1944 - Μάρτης 1945", ανατύπωση Αθήνας, σελ. 104).

Μια μέρα μετά, στις 16 Φλεβάρη, εκδόθηκε η διαταγή αποστράτευσης των ΕΛΑΣιτών, υπογραμμένη εκ μέρους του Γενικού Στρατηγείου από τον Στ. Σαράφη και τον Αρη Βελουχιώτη. (Στ. Σαράφη: "Ο ΕΛΑΣ", εκδόσεις "Επικαιρότητα", σελ. 563).

Με δάκρυα στα μάτια οι ΕΛΑΣίτες, ένας - ένας, παρέδωσαν τον οπλισμό τους και τράβηξαν για τις εστίες τους σε πόλεις και χωριά. Οπλισμός και άλλο πολεμικό υλικό παραδόθηκαν στις καθορισμένες από τη συμφωνία προθεσμίες. Στις 28 Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ έπαψε να υπάρχει.

Η συμφωνία αναφερόταν και σε άλλα ζητήματα, με σπουδαιότερο αυτό της αμνηστίας. Η ΕΑΜική αντιπροσωπεία, κατά παράβαση των αποφάσεων των καθοδηγητικών οργάνων ΕΑΜ και ΚΚΕ, υπαναχώρησε στο ζήτημα του αιτήματος για γενική αμνηστία και αποδέχτηκε διάταξη, με την οποία εξαιρούνταν της αμνηστίας κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, "τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχία του πολιτικού αδικήματος" (Αρθρο 3 της Συμφωνίας. Ολόκληρη η Συμφωνία "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ" τόμος Ε, σελ. 411 - 416). Ετσι, δόθηκε η δυνατότητα στους νικητές να εξαπολύσουν άγριο διωγμό κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χαλκεύοντας κατηγορίες για διάπραξη, δήθεν, τέτοιων αδικημάτων από τον καιρό ακόμη της φασιστικής κατοχής.

Τέλος, η συμφωνία δεν προέβλεπε συγκρότηση αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης, αλλά ούτε και έθιγε το ζήτημα της παρουσίας των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Αντίθετα, η Μ. Βρετανία εμφανίστηκε ως εγγυητής τήρησης της συμφωνίας. Με δυο λόγια, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ είχαν υποχωρήσει κατά κράτος στη Βάρκιζα και είχαν αποδεχτεί ένα συμβιβασμό πέρα για πέρα απαράδεχτο, χωρίς να έχουν στα χέρια τους - πέρα από την καλή θέληση, στα λόγια, των αντιπάλων τους - καμιά εγγύηση που θα εξασφάλιζε στοιχειωδώς μια ομαλή δημοκρατική εξέλιξη στον τόπο. Τα πάντα είχαν αφεθεί στα χέρια των Βρετανών και της κυβέρνησης των Αθηνών κι αυτό είναι η μέγιστη απόδειξη πως η μόνη συμφωνία που δε θα έπρεπε να υπογραφεί - αν δεχτούμε πως ήταν επιβεβλημένη μια συμφωνία - ήταν αυτή που τελικά υπογράφηκε. Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων. Αν και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Η συμφωνία αποτελούσε έναν απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση απέναντι στους Αγγλους και την ντόπια αντίδραση. Στη λαθεμένη στρατηγική του κινήματος σχετικά με το πρόβλημα της εξουσίας μετά το διώξιμο του κατακτητή, βρίσκεται βασικά η αιτία του απαράδεκτου συμβιβασμού.

Η ιδεολογία της συνθηκολόγησης

Παρά την Βάρκιζα, το λαϊκό κίνημα δεν
ηττήθηκε με τα χέρια ψηλά, αλλά με τα
όπλα στα χέρια.
Η φωτογραφία από ελιγμό του ΔΣΕ στο
Βίτσι

Η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα και οι απολογητές της αξιοποιούν στο έπακρο τη Συμφωνία της Βάρκιζας στην ιδεολογικοπολιτική τους επίθεση κατά του ΚΚΕ. Θέλουν να θεμελιώσουν την αντίληψη πως η εργατική τάξη είναι ανίκανη να φέρει σε πέρας τον αγώνα για την εξουσία, εμφανίζοντας πρωτίστως το κόμμα της ανίκανο να την καθοδηγήσει σωστά για την επίτευξη ενός τέτοιου σκοπού. Η θεωρία της λαθολογίας, η ταύτιση δηλαδή του ΚΚΕ, στην προκειμένη περίπτωση, με το λάθος της Βάρκιζας, και όχι η επιστημονική ερμηνεία του γεγονότος ως απόρροια της εκτίμησης της αντικειμενικής πραγματικότητας, των αντιφάσεων του κινήματος και του κόμματος, στις οποίες ενυπήρχε και η προοπτική της νίκης, επιχειρεί με δαιμονολογικό τρόπο να περάσει την ψυχολογία της ήττας στην εργατική τάξη και το λαό, να πείσει δηλαδή πως το ΚΚΕ, αν παρουσιαστεί και πάλι ευκαιρία, μόνο λάθη σαν αυτό της Βάρκιζας μπορεί να κάνει. Την ίδια ψυχολογία της ήττας καλλιεργούν με τα γραπτά τους πρώην ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και νυν απολογητές του καπιταλισμού, όπως ο Γρ. Φαράκος, ο Λ. Κύρκος, ο Π. Δημητρίου κ.ά., που αξιοποιούν τη Βάρκιζα για να θεμελιώσουν την άποψη πως το εργατικό - λαϊκό κίνημα πρέπει να πολιτεύεται μόνο στα πλαίσια του νομιμόφρονος κοινοβουλευτικού δρόμου, με τους όρους και στα όρια, δηλαδή, που του προδιαγράφει η άρχουσα τάξη. Ετσι, ξορκίζουν ως θανάσιμο λάθος την ένοπλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τους Αγγλους το Δεκέμβρη του '44, προβάλλοντας, ως επιβεβαίωση του ισχυρισμού τους, τους δυσμενείς όρους της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Λες και η Βάρκιζα ήταν η μόνη προοπτική του κινήματος, όταν αυτό έπαιρνε τα όπλα. Κι από την άλλη καταδικάζουν τον ένοπλο αγώνα 1946 - '49 ως λαθεμένη, απαράδεκτη, ακόμη και εγκληματική, επιλογή - υποστηρίζοντας, έμμεσα ή άμεσα, πως έπρεπε δουλικά να προσαρμοστεί το κίνημα στο μεταβαρκιζιανό καθεστώς - επειδή ηττήθηκε ο ΔΣΕ. Με δυο λόγια, αξιοποιούν τις ήττες ή τα δυσμενή αποτελέσματα κορυφαίων εκδηλώσεων της ταξικής πάλης στη χώρα μας για να καταδικάσουν μορφές πάλης και αγώνα, με τις οποίες το εργατικό - λαϊκό κίνημα επιδιώκει να αγγίξει την καρδιά του πολιτικού προβλήματος, θέτοντας θέμα εξουσίας. Και εμφανίζουν, αναφερόμενοι σε τέτοιες περιπτώσεις, τον αντίπαλο, όχι μόνο εκ προοιμίου ισχυρότερο, αλλά και βέβαιο νικητή στον αιώνα τον άπαντα. Λένε ότι το κίνημα δεν πρέπει να ρισκάρει, αλλά να είναι βέβαιο χίλια τα εκατό ότι θα νικήσει, για να δικαιούται να θέσει θέμα εξουσίας. Κι επειδή στην ιστορία της ταξικής πάλης, από αρχαιοτάτων χρόνων, δεν υπάρχουν τέτοιες βεβαιότητες, κάνουν σημαία τη συνθηκολόγηση, λανσάρουν την ιδέα πως κάθε αγώνας πρέπει να στοχεύει στον πάση θυσία συμβιβασμό, στον κάθε είδους συμβιβασμό, ο οποίος πρέπει να αρπάζεται από τα μαλλιά με την πρώτη ευκαιρία για να μην ακολουθήσουν χειρότερα.

Αναμφισβήτητα, η ιστορία και η φύση των ιδεών δεν είναι ξέχωρη από την ιστορία και τη φύση της ταξικής πάλης. Οι ιδέες που προβάλλονται με αφορμή τη Συμφωνία της Βάρκιζας το επιβεβαιώνουν περίτρανα.

Γ. Π.
12/2/1998