Τί γιορτάζεται την πρώτη ημέρα του έτους;

Ακολουθούν αποσπάσματα από άρθρο του μπλογκ "ελεύθερη έρευνα". Περαιτέρω ανάγνωση δεν συνίσταται σε ...πιστούς με μειωμένη αίσθηση του χιούμορ!

Ας κάνουμε μιά δημοσκόπηση: Τι γιορτάζουν οι χριστιανοί την 1η εκάστου έτους (1η Ιανουαρίου); Την Πρωτοχρονιά λένε -σχεδόν όλοι- αμέσως. Τον Μέγα Βασίλειο, αναφέρουν οι περισσότεροι. Την… Περιτομή του Κυρίου, δηλώνουν ελάχιστοι, που πιέζονται να θυμηθούν τα θρησκευτικά τους, με σεμνότυφο δισταγμό.

Μαζί με τον Άγιο Βασίλειο κάθε Πρωτοχρονιά η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει και μια γιορτή, που τα ημερολόγια συνήθως δεν την αναφέρουν ολόκληρη (γράφουν: περ. ή περιτ. Ιησού) κι έτσι οι περισσότεροι την αγνοούν. Πρόκειται για την περιτομή του Ιησού, σπουδαίο γεγονός για την Εκκλησία κι ως εκ τούτου τιμάται δεόντως: Την πρώτη ημέρα του έτους. Πρώτη γιορτή. Για να πάει καλά η χρονιά!

Θα εξετάσουμε ξεχωριστά τις δύο αυτές γιορτές:
[...]

Μέγας Βασίλειος, βασιλόπιτα και Coca Cola

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει αυτό που διαβάζουμε στο Συναξάρι, ότι, όταν ο Βασίλειος ήταν επίσκοπος Καισαρείας, ο τότε έπαρχος Καππαδοκίας πήγε να εισπράξει φόρο από την Εκκλησία. Ο Βασίλειος μάζεψε από τους χριστιανούς ό,τι πολύτιμο είχαν (νομίσματα, δακτυλίδια κ.τ.λ.) με σκοπό να τα δώσει στον έπαρχο. Έπεισε (;) όμως τον έπαρχο, να μήν πάρει το φόρο κι εκείνος το έκανε. Μή γνωρίζοντας ο Βασίλειος σε ποιόν να επιστρέψει τί, έφτιαξε πίτες, στην κάθε μια έβαλε από ένα πολύτιμο αντικείμενο και τις μοίρασε στον κόσμο. Τότε έγινε και το θαύμα: ο κάθε ένας βρήκε στην πίτα του αυτό που είχε δώσει!

Σε αυτή την ιστορία, ανεξάρτητα από το πόση δόση αλήθειας περιέχει, παρατηρούμε τον βυζαντινισμό και τη χειραγώγηση του χριστιανικού ποιμνίου από την Εκκλησία σε όλο τους το μεγαλείο: Το κράτος προσπάθησε να κάνει το αυτονόητο, να εισπράξει φόρο από την Εκκλησία. Η Εκκλησία μάζεψε το απαιτούμενο ποσό από το «ποίμνιο», δίχως να βάλει χέρι στον εκκλησιαστικό κορβανά. Δεν ήθελε, όμως, να δώσει λογαριασμό στο κράτος. Αφού ξεφορτώθηκε (με αδιευκρίνιστο τρόπο) τον κρατικό λειτουργό, επέστρεψε τα πολύτιμα αντικείμενα στο ποίμνιο. Έτσι μετουσιώθηκε στη συνείδηση των χριστιανών σε «κράτος», το οποίο υποτίθεται, όμως, ότι έχει καλύτερο πρόσωπο. Τους παίρνει μεν τακτικά τα λεφτά, αλλά το κάνει για το καλό τους, καθ΄ ότι επί πλέον επενδύει και για τη σωτηρία των ψυχών τους.

Η μορφή του σύγχρονου Αγιοβασίλη
 (ευτραφής χαμογελαστός γέρος με άσπρη γενειάδα και ερυθρόλευκη ένδυση)
 οφείλεται σε διαφημίσεις της Coca Cola.
Αριστερά μια από τις πρώτες (του 1938) και
δεξιά μιά διαφήμιση της δεκαετίας του ΄50.

Η θλιβερή αυτή ιστορία μεσαιωνικού βυζαντινισμού έχει επιβιώσει ως τις μέρες μας σαν έθιμο κι οι ρωμιοί -έμπλεοι ενθουσιασμού- κόβουν κάθε χρόνο τη βασιλόπιτα τιμώντας έτσι τη διαχρονική φοροαπαλλαγή και οικονομική και πολιτική ασυδοσία της Εκκλησίας, δίχως να το γνωρίζουν. Τραγική ειρωνεία.

Η σύγχρονη μορφή του Αγιοβασίλη αποτελεί προϊόν προπαγάνδας εξουσιαστικής, που λειτουργεί υπέρ της υπερκατανάλωσης και του υλικού ευδαιμονισμού. Καθώς πλασάρεται ως «θέσφατο» χριστιανικό ο ά-λογος υπερκαταναλωτισμός, καθαγιασμένες πρακτικές οικονομικής παγκοσμιοποίησης «κάνουν θραύση» πίσω από το αγιοβασιλιάτικο προσωπείο. Η παχύσαρκη ερυθρόλευκη γελαστή μορφή με τα δώρα, άρχισε να σταθεροποιείται τον 19ο αιώνα με επιρροή κυρίως από τον άγιο Νικόλαο των δυτικών. Η τελική μορφή του, που γνωρίζουμε σήμερα, οφείλεται σε διαφημιστική εκστρατεία της Coca Cola στις αρχές της δεκαετίας του ’30, που σκοπό είχε να αυξήσει τις πωλήσεις των προϊόντων της κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

H Περιτομή του Ιησού

Η εντολή του Γιαχβέ προς τον Αβραάμ ήταν σαφέστατη και επίμονη. Επέβαλλε την περιτομή σε κάθε αρσενικό παιδί: «Πάν άρσεν υμών θέλει περιτέμνεσθαι. Και θέλετε περιτέμνει την σάρκα της ακροβυστίας υμών, και θέλει είσθαι εις σημείον της διαθήκης μεταξύ εμού και υμών. Και παιδίον οκτώ ημερών θέλει περιτέμνεσθαι μεταξύ σας, πάν άρσεν εις τας γενεάς υμών.... Και το απερίτμητον άρσεν, του οποίου δεν ήθελε περιτμηθή η σάρξ της ακροβυστίας αυτού, η ψυχή εκείνη θέλει εξολοθρευθή εκ μέσου του λαού αυτής· την διαθήκην μου παρέβη» («Γένεσις», ιζ΄ 10-14).
Οι γονείς του Ιησού πιστοί στις εντολές του Γιαχβέ την όγδοη ημέρα από τη γέννησή του τον οδήγησαν στον τόπο που εθιμοτυπικώς για τους εβραίους τελείτο η περιτομή: «Και ότε επληρώθησαν αι οκτώ ημέραι δια να περιτέμνωσι το παιδίον, εκλήθη το όνομα αυτού Ιησούς, το ονομασθέν υπό του αγγέλου, πρίν συλληφθή εν τη κοιλία» («κατά Λουκάν», β΄ 21). Ο Ματθαίος, βέβαια, έχει ήδη ονομάσει το παιδί, Εμμανουήλ κι όχι Ιησού: «Iδού η παρθένος θέλει συλλάβει, και θέλει γεννήσει υιόν, και θέλουσι καλέσει το όνομα αυτού Εμμανουήλ, το οποίον μεθερμηνευόμενον είναι, “μεθ’ ημών ο θεός”» (α΄ 23). Άν και αποτελεί αντίφαση το γεγονός της ονομασίας του Ιησού, δεν θα εξετασθεί, καθ΄ ότι δεν έχει σχέση με την περιτομή.

Ρωμιορθόδοξοι κύκλοι προπαγανδίζουν, ότι ο υιός του Γιαχβέ είχε δήθεν ελληνική καταγωγή. Η περιτομή του Ιησού αποδεικνύει περίτρανα την εβραϊκή του καταγωγή, ανατροφή και πολιτογράφηση. Ας μην ξεφύγουμε όμως από το θέμα μας.

Οι τυπογράφοι συνήθως «περιτέμνουν» τη λέξη περιτομή. Γιατί άραγε; Μήπως ενδομύχως αισθάνονται κάποια ντροπή; «Περιτ. Ι. Χριστού», που συνήθως γράφουν τα ημερολόγια σημαίνει: Περιτομή Ιησού Χριστού δηλαδή εκτομή του δέρματος της βαλάνου του πέους του Ιησού.

[...] 

Τεράστιο ζήτημα για την εκκλησία αποτέλεσε η διενέργεια της περιτομής, ειδικά για το άν θα έπρεπε να περιτέμνονται οι εθνικοί προσήλυτοι στο χριστιανισμό ή όχι. Τελικά πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο να πείσουν τους μή εβραίους να πετσοκόβονται στα καλά καθούμενα, οπότε επικράτησε η γνώμη του Παύλου, ο οποίος ήταν κάθετα αντίθετος στην περίτμηση των εθνικών. Την αντίθεσή του αυτή την έχει αναπτύξει στην «προς Γαλάτας» επιστολή του (στ΄ 11-18). Έτσι γλύτωσαν οι ρωμιοί την περιτομή.

Στην ίδια επιστολή του όμως ο Παύλος (β΄ 3-5) αναφέρει, ότι όταν έφερε στην σύνοδο των αποστόλων («Πράξεις», ιε΄ 1-34) τον εθνικό Τίτο, αυτοί που λάμβαναν μέρος στη σύνοδο τον ανάγκασαν να περιτμηθεί κι ο Παύλος δεν αντέδρασε καθόλου. Στην περίπτωση του Τιμοθέου επίσης, ο οποίος είχε μάνα εβραία και πατέρα έλληνα και που ο Παύλος θέλησε να τον πάρει μαζί του, τον ανάγκασε πρώτα να περιτμηθεί («Πράξεις», ιστ΄ 1-3).

Αυτό με μια πρώτη ανάγνωση φαίνεται σαν αντίφαση -μια από τις πολλές- που με αρκετή ευκολία μπορεί να εντοπίσει ένας μελετητής της Καινής Διαθήκης. Κάπου στο ευαγγέλιο, για παράδειγμα, φαίνεται να κηρύττεται η αγάπη («αγαπάτε αλλήλους», «κατά Ιωάννη», ιγ΄ 34, ιε΄ 17), ενώ αλλού το μίσος («όσο για τους εχθρούς μου, αυτούς που δεν με θέλησαν για βασιλιά τους, φέρτε τους εδώ και κατασφάξτε τους μπροστά μου», «κατά Λουκά», ιθ΄ 27).

Κι όμως, με μια προσεκτικότερη ανάγνωση προκύπτει ότι δεν πρόκειται πάντα για αντιφάσεις. Αρκεί να γίνει μια σημαντική παρατήρηση. Το ευαγγέλιο που κηρύττουν οι απόστολοι απευθύνεται:

- Σε όλους τους ανθρώπους (πλην των εβραίων), οι οποίοι είναι απερίτμητοι κι αποτελούν το «ποίμνιον».

- Στην ηγεσία του χριστιανισμού, η οποία αποτελείται από τους υπόλοιπους, τους περιτμημένους (είτε τους εβραίους, είτε όσους από τους εθνικούς προσχώρησαν στις οργανώσεις τους, αναλαμβάνοντας σημαντικούς ρόλους, αφού πρώτα περιτμήθηκαν).

Η περιτομή του Ιησού:
Αριστερά σε ζωγραφιά του 14ου αιώνα (Εθνική Βιβλιοθήκη Γαλλίας)
 και δεξιά στην ορθόδοξη εικονογραφία
μαζί με τον συνεορτάζοντα Μέγα Βασίλειο.

Αν γίνει αυτή τη διάκριση, τότε εύκολα διαπιστώνεται, ότι εξηγούνται όλες οι φαινομενικές αντιφάσεις στο κήρυγμα και στο ευαγγέλιο, καθ΄ ότι άλλα αναφέρονται για το «ποίμνιον» κι άλλα για την ηγεσία του, τα οποία βέβαια είναι εκ διαμέτρου αντίθετα.

Με την περιτομή του Ιησού προέκυψε το εξής σπουδαίο θεολογικό πρόβλημα: Το θεϊκό πετσάκι αποχωρίσθηκε από το υπόλοιπο σώμα, όταν ο Ιησούς ήταν οκτώ ημερών. Κάποια στιγμή μετά από 33 χρόνια ο Ιησούς αναλήφθηκε. Το πετσάκι όμως, δέν βρισκόταν μαζί του καθώς ανέβαινε προς τους ουρανούς για να συναντήσει τον πατέρα του, το Γιαχβέ. Επομένως, όταν μιλάμε για ανάληψη του σώματος του Ιησού, η σωστή ορολογία είναι: ανάληψη του σώματος εκτός από το πετσάκι. Το πρόβλημα το έχουν λύσει πάντως οι χριστιανοί. Σε αρκετά μοναστήρια της δύσης εκτίθενται πετσάκια του Ιησού. (Όπως φαίνεται έχουν εν τω μεταξύ πολλαπλασιασθεί!)

[...]

Γιορτές κατά φύση και παρά φύση

Όσον αφορά την επιλογή της 1ης Ιανουαρίου ως αρχής του έτους, επισημαίνονται τα ακόλουθα:
- Τόσο οι αρχαίοι έλληνες, όσο και άλλοι αρχαίοι λαοί προσπαθούσαν να μετρούν το χρόνο και να κατασκευάζουν τα ημερολόγιά τους με σεβασμό προς τη φύση και -κατά το δυνατόν- σε αρμονία με αυτήν, γιατί τότε μόνον είχαν νόημα. Ο ορισμός του ημερονυκτίου, για παράδειγμα, είναι μια περιστροφή της Γης περί τον άξονά της. Ο ορισμός του έτους είναι μια περιστροφή της Γης περί τον Ήλιο.

- Όταν κατάφερε να σταθεροποιηθεί ο χριστιανισμός σα θρησκεία, ανέστρεψε όλες τις έννοιες κι επέβαλε το «παρα φύση» στις εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής (π.χ. ασκητισμός, μοναχισμός κ.λ.π.). Μια από αυτές ήταν κι η νέα αρίθμηση των ετών, η τελείως αφύσικη. Έκαναν κάτι, που καμμία θρησκεία -από τις τόσες, που έχουν εμφανισθεί στην ιστορία του ανθρώπου- δεν σκέφτηκε καν να πράξει. Αποφάσισαν να ονομάσουν μηδέν το έτος, που πίστευαν, ότι γεννήθηκε ο γιος του θεού τους. Ό,τι είχε γίνει πριν από αυτό, αποφάσισαν να μετράει ανάποδα με αρνητικό πρόσημο (π.Χ.), ενώ ό,τι θα γινόταν στο μέλλον, θα άρχιζε έκτοτε να μετράει θετικά (μ.Χ.).

- Όσον αφορά στην εκλογή της ημέρας της έναρξης του έτους, το κριτήριο στους αρχαίους λαούς ήταν ασταθές, ανάλογα με τις προϋποθέσεις και συνθήκες που επικρατούσαν. (Άν δηλαδή θα λαμβανόταν ως αρχή το ηλιοστάσιο και ποιό από τα δύο, το θερινό ή το χειμερινό. Άν η ισημερία και ποιά από τις δύο, η εαρινή ή η φθινοπωρινή). Τα περισσότερα προχριστιανικά ημερολόγια, όπως της Εφέσου, της Κρήτης, της Κύπρου κ.ά. είχαν ως πρωτοχρονιά την ημέρα της φθινοπωρινής ισημερίας ή, την πλησιέστερη προς αυτήν, αρχή του νέου μηνός. Αυτή φαίνεται να είναι κι η πιο σωστή αρχή του έτους, όταν, μετά το θέρος η φυσιολογία του σώματος ετοιμάζεται να υποδεχθεί τη νέα περίοδο, το χειμώνα. Φθινόπωρο αρχίζει η σχολική χρονιά, φθινόπωρο οι αθλητικές διοργανώσεις κ.λ.π.. Η πλέον αφύσικη αρχή του έτους είναι αυτή που επελέγη στα μέσα του χειμώνα (1η Ιανουαρίου).

- Αρχή του έτους, σύμφωνα με τους χριστιανούς, θα έπρεπε βέβαια να ήταν η ημέρα των γενεθλίων του Ιησού (25η Δεκεμβρίου). To θέμα δεν είναι τόσο απλό, ούτε πρέπει να εξετάζεται μόνο επιφανειακά. Η χριστιανική ηγεσία μετατοπίζοντας την αρχή του χρόνου κατά μια βδομάδα (1η Ιανουαρίου) και ξεκινώντας το έτος με τη γιορτή της περιτομής, μάς στέλνει το μήνυμα, ότι το σπουδαιότερο εξ όλων είναι η περιτομή και οι περιτμημένοι.