Ανυπομονησία

Es gibt zwei menschliche Hauptsünden, aus welchen sich alle andern ableiten: Ungeduld und Lässigkeit. Wegen der Ungeduld sind sie aus dem Paradiese vertrieben worden, wegen der Lässigkeit kehren sie nicht zurück. Vielleicht aber gibt es nur eine Hauptsünde: die Ungeduld. Wegen der Ungeduld sind sie vertrieben worden, wegen der Ungeduld kehren sie nicht zurück. 

"Υπάρχουν μονάχα δύο θεμελιώδη ανθρώπινα αμαρτήματα, από τα οποία πηγάζουν όλα τα άλλα: η ανυπομονησία και η απροσεξία. Η ανυπομονησία οδήγησε τους ανθρώπους στην έξωση από τον Παράδεισο· η απροσεξία τους εμποδίζει να βρουν τον δρόμο να επιστρέψουν εκεί. Ίσως όμως να υπάρχει μόνο ένα θεμελιώδες αμάρτημα: η ανυπομονησία. Η ανυπομονησία τούς οδήγησε στην έξωση, και η ανυπομονησία τούς εμποδίζει να βρουν τον δρόμο της επιστροφής."

Franz Kafka

Υπάρχουν δύο τρόποι να χάσει κανείς την στοιχειώδη επαφή με την διαλεκτική κατανόηση της κομμουνιστικής ή χειραφετητικής πολιτικής: ο ένας είναι η αδυναμία να ορίσει το πεδίο ισχύος και εφαρμογής της έννοιας της αντίφασης· ο άλλος είναι η τάση να απαιτεί την εξάλειψη των αντιφάσεων εξ αρχής. 

Στην πρώτη περίπτωση, ο άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει ότι για να είναι κάτι αντίφαση, για να δικαιούται αυτόν τον τίτλο, πρέπει να ανακύπτει μέσα σε ένα συνεκτικό πλαίσιο. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι "αντιφάσεις" υπάρχουν μόνο εκεί όπου υπάρχει και "σύστημα", δηλαδή συνεκτικές και ομοιογενείς προτάσεις. Αντίστροφα, η ασυμβατότητα μεταξύ προτάσεων ή θέσεων όταν λείπει αυτό το συνεκτικό πλαίσιο, είναι απλώς ασυναρτησία και όχι αντίφαση. 

Στην πολιτική, το συνεκτικό, συγκροτημένο, ενιαίο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να εκφραστούν οι αντιφάσεις, και συνεπώς να τεθεί σε κίνηση μία διαδικασία, δηλαδή μία σειρά εξελίξεων και μετασχηματισμών χωρίς προκαθορισμένο τέλος, είναι η στρατηγική. Χωρίς την ύπαρξη μιας σαφούς και ρητής στρατηγικής, χωρίς την δεσμευτική της ισχύ απέναντι στην πολιτική σκέψη και πράξη, δεν μπορούν να εκφραστούν, stricto sensu, αντιφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο οπορτουνισμός, που χαρακτηρίζεται ακριβώς από τον πλαστό και ψευδεπίγραφο χαρακτήρα της στρατηγικής του (ο οπορτουνισμός έχει στρατηγική, αλλά αυτή δεν είναι αυτή που διατείνεται πως έχει), δεν είναι ένα πεδίο όπου μπορούν να εκδιπλωθούν αντιφάσεις. Αυτό το οποίο εκδιπλώνεται στον οπορτουνισμό είναι, απλώς, ασυναρτησίες, δηλαδή ασυμβατότητες μεταξύ προτάσεων ή πρακτικών που δεν μπορούν να διαμεσολαβηθούν, που δεν μπορούν να εισέλθουν σε διαλεκτική σχέση και άρα να μετασχηματιστούν.

Ο άνθρωπος που δεν μπορεί να κατανοήσει τη διαφορά ανάμεσα στην αντίφαση και την ασυναρτησία, την διαφορά που κάνει αυτή η διαφορά από την οπτική της ιστορικής διαδικασίας, τείνει να έχει παράλογα μεγάλες προσδοκίες από τον οπορτουνισμό. Περιμένει αυτός ο άνθρωπος από κάτι εκ γεννετής στείρο και ανίκανο πραγματικής κίνησης να μετασχηματίσει τις κοινωνικές σχέσεις, ως δια μαγείας.

Στην δεύτερη περίπτωση, ο άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει την αντικειμενική φύση των αντιφάσεων. Τείνει να τις θεωρεί καθαρά υποκειμενική υπόθεση, και άρα εκφάνσεις υποκρισίας, ανικανότητας των "ηγετών", απροθυμίας, πείσματος, ξεροκεφαλιάς, έλλειψης φαντασίας, και ούτω κάθε εξής. Απαιτεί, ή θέλει να φαίνεται πως απαιτεί, να μην υπάρχει καν πολιτική διαδικασία, αλλά μια ολοκληρωτική και πλήρης αποκάλυψη της αλήθειας ως ολότητας. Συνήθως, ή ακριβέστερα σχεδόν πάντα, ο άνθρωπος που αδυνατεί να κατανοήσει ότι η πολιτική αλήθεια είναι πάντοτε παράγωγο διαδικασιών που έχουν χρονικότητα και απλώνονται στον χρόνο, καταλήγει στη μία ή την άλλη μορφή συνομωσιολογίας. Σε περιόδους σκληρών αντικειμενικών συνθηκών η συνομωσιολογία αυτή, που τον οδηγεί να πιστέψει στη μία ή την άλλη ψευδοαποκάλυψη της αλήθειας ως αντικειμενικής ολότητας ανεξάρτητης από την υποκειμενική διαδικασία σύγκρουσης και τριβής με τον αντικειμενικό κόσμο, τον οδηγεί επίσης στη μία ή την άλλη μορφή εθελοδουλίας στον πολιτικό αυταρχισμό.

Οι δύο αυτοί τύποι αποτυχίας να συλληφθεί η χειραφετητική πολιτική διαλεκτικά συνδέονται από την ανυπομονησία: από ανυπομονησία καταλήγει ο πρώτος τύπος ανθρώπου να παρακάμπτει κάθε φωνή που τον προειδοποιεί ότι η ασυναρτησία δεν είναι αντίφαση, και ότι σε αντίθεση με την αντίφαση, δεν δύναται να πυροδοτήσει καμία μετασχηματιστική διαδικασία. Από την πολλή βιασύνη του να βρει τη λύση που αναζητά ανυπόμονα, παραδίδεται άνευ όρων στην μάταιη αναμονή της οκνηρίας, περιμένοντας από ένα ξερό και νεκρό δέντρο να βγάλει καρπούς ενώ ταυτόχρονα κοροϊδεύει, με όση χλεύη και σαρκασμό διαθέτει, τον αναχωρητισμό και την άχρηστη υπομονή εκείνου που απλώς μεριμνά να ποτίζει το δέντρο του κάθε πρωϊ. 

Από ανυπομονησία όμως εξίσου κινείται και ο δεύτερος, που θέλει όλη την αλήθεια να του παρουσιαστεί εξ αρχής, και άρα και αναγκαστικά ως κάτι εξωγενές προς τον ίδιο, ανεξάρτητο από την μορφή και εξέλιξη της δικής του συνείδησης, ανακηρύσσοντας την αντίφαση σε ψεύδος και αναλήθεια όταν η αντίφαση είναι στην πραγματικότητα ο ίδιος ο μηχανισμός κίνησης της ιστορίας που γέννησε και τον ίδιο. Απαιτώντας να τού αποκαλυφθεί εξ αρχής το τέλειο, το αψεγάδιαστο, το πλήρες και ολοκληρωμένο πρόγραμμα, ο άνθρωπος αυτός καταλήγει χωρίς εξαίρεση να στηρίξει το χειρότερο, το πιο τερατώδες και το πιο χυδαίο πολιτικό πρόγραμμα που τού προσφέρεται, φτάνει αυτό να έχει το θράσος να αυτοανακυρηχθεί ελεύθερο από αντιφάσεις, συνηθέστερα αναπτύσσοντας μια εμμονική και φετιχιστική σχέση με την απόλυτη ομοιογένεια. 

Στην περίπτωση του φασισμού, αλλά και των περισσότερων αυταρχισμών, η φαντασματική ομοιογένεια, η φαντασίωση της ανυπαρξίας αντιφάσεων, στηρίζεται πάνω από όλα στο φάντασμα της εθνικής ομοιογένειας, σε μια απλή και αδέξια απάτη που ο άνθρωπός μας καταντά να θεωρεί την μόνη αυταπόδεικτη αλήθεια. 

Μία από τις συνηθέστερες επικριτικές περιγραφές της μικροαστικής συνείδησης είναι πως είναι ανυπόμονη συνείδηση, και η ανάγνωση των κλασικών του μαρξισμού θα αποκαλύψει πολλές χρήσεις της φράσης "μικροαστική ανυπομονησία."

 

Πηγή: Lenin reloaded