Η θέση των ελλήνων τροτσκιστών απέναντι στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ

Ομάδα ΕΛΑΣιτών

Ακολουθούν αποσπάσματα από σειρά άρθρων που δημοσιεύτηκαν στο "πολιτικό καφενείο" σε σχέση με την στάση των Ελλήνων τροτσκιστών κατά την περίοδο της κατοχής. Η κριτική αυτή αποτίμηση, παρουσιάζει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον καθώς γίνεται από σκοπιά καθαρά "τροτσκιστική" (υπάρχουν σημεία που διαστρεβλώνονται οι θέσεις του ΕΑΜ σαν αποκλειστικά "εθνοπατριωτικές", και που προσπαθεί να μας πείσει πως οι Έλληνες τροτσκιστές δεν ακολουθούσαν την γραμμή του ...Τρότσκι!, ενώ και οι εκφράσεις "σταλινικοί" ή "δολοφόνοι της ΟΠΛΑ" δεν λείπουν από το κείμενο), και άρα τα ιστορικά στοιχεία που παραθέτει δεν μπορούν να αμφισβητηθούν από αυτήν την πλευρά. Οτι δηλαδή είναι παραποιημένα για να "διαβάλουν"

με οποιονδήποτε τρόπο τον ελληνικό τροτσκισμό.

Εμείς παρουσιάζουμε, χωρίς να σχολιάσουμε περισσότερο, τις θέσεις που οι ίδιοι οι τροτσκιστές είχαν εκφράσει στην κατοχή για το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. 

Η θέση απέναντι στο Αντάρτικο

Αλλά αν στο ζήτημα της υπεράσπισης της ΕΣΣΔ στον πόλεμο οι διαφορές ήταν αγεφύρωτες, στο ζήτημα του αντάρτικου οι δυο ομάδες των ελλήνων τροτσκιστών φαίνεται να συγκλίνουν. Και οι δυο τάσεις ήταν απολύτως αρνητικές απέναντι στις ανταρτικές μεθόδους. Οι «ντεφετιστές» (τάση Στίνα), προεκτείνοντας τη θέση τους απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, θεωρούσαν το αντάρτικο ως μια αντιδραστική προέκταση των συμφερόντων της Μόσχας. Από μιαν άποψη η (λαθεμένη) θέση τους ήταν συνεπής με την (λαθεμένη) ανάλυση τους.

«Η θέση μας απέναντι του ΕΑΜ και του στρατού του, όπως και γενικά η θέση μας απέναντι του εθνικιστικού κινήματος ήταν αυστηρά καθορισμένη από τη θέση μας απέναντι του ιμπεριαλιστικού πολέμου»

Αγης Στίνας

βεβαιώνει ο Στίνας στις “Αναμνήσεις” του. Στην εισήγηση της ομάδας του στο ενοποιητικό συνέδριο των τροτσκιστών τον Ιούλιο του 1946, καθώς φούντωνε το δεύτερο αντάρτικο, ο ίδιος έγραφε:

«Ο ΕΛΑΣ, όπως και ο ΕΔΕΣ, ήταν στρατοί που συνεχίζανε στο εσωτερικό της χώρας τον πόλεμο εναντίον των γερμανών και ιταλών. Αυτό και μόνον αυστηρά καθορίζει τη στάση μας απέναντι τους. Συμμετοχή στο κίνημα αντίστασης με οποιοδήποτε πρόσχημα και με οποιοδήποτε δικαιολογητικό σημαίνει συμμετοχή στον πόλεμο»… «Όλη η δράση του ΕΑΜ στην Ελλάδα ήταν βαθιά αντιδραστική» αποφαινόταν. (σ.σ. Α. Στίνας, Αναμνήσεις, Αθήνα 1985, σελ. 386).

Φυσικά, δεν είδε και ούτε μπορούσε να δει, καμία επανάσταση να αναπτύσσεται στη διάρκεια της Κατοχής. «Ο πόλεμος έληξε και η επανάσταση πουθενά στον κόσμο δεν κάνει την εμφάνιση της» σημειώνει μελαγχολικά στις Αναμνήσεις του, σε μια επικριτική κορώνα κατά του Τρότσκι. Στο αποκορύφωμα της σύγχυσης που επικρατούσε στις τροτσκιστικες οργανώσεις, ο Στίνας εκλέχτηκε γενικός γραμματέας του ενοποιημένου τεταρτοδιεθνιστικού κόμματος, του ΚΔΚΕ (Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδας), που προέκυψε από τις συζητήσεις του 1946, για να αποχωρήσει λίγο αργότερα και να προσχωρήσει στον αναρχισμό.

Όμως, και οι αντίπαλοι του, που εξαπέλυαν μύδρους κατά του «ντεφετισμού», δεν είχαν διαφορετική θέση.
Και γι’ αυτούς, το Εαμικό κίνημα ήταν ένα «μικροαστικό, φύση αντιδραστικό κίνημα», μια προέκταση του πολεμικού βραχίονα των ιμπεριαλιστών «συμμάχων» με τον Στάλιν. Όπως θα γράψει ο Κ. Καστρίτης (Λουκάς Καρλιάφτης) ο οποίος στη διάρκεια της Κατοχής προσχώρησε στην οργάνωση του Στίνα συμφωνώντας με τις θέσεις του για το αντάρτικο, για να αποσχισθεί αργότερα:

«Έτσι, η δημιουργία του ΕΛΑΣ – ΕΑΜ κι ο ανταρτοπόλεμος ήταν μια προέκταση της σοσιαλπατριωτικής υπεράσπισης της αστικής Ελλάδας κι ένα είδος “αντιφασιστικού” (!) πολέμου κάτω απ’ την ηγεσία του “φασιστικού” καθεστώτος του Μεταξά "

Η βάση του κινήματος ήταν τα πληβειακά στρώματα της υπαίθρου. Μόνο η αφιονισμένη εθνικιστικά αγροτική τάξη μπορούσε να τροφοδοτήσει εθελοντικά, αλλά και στο όνομα της υποχρεωτικής στρατολογίας για την πατρίδα, το αντάρτικο κίνημα». (σ.σ. Κ. Καστρίτη, Ανταρτοπόλεμος και Αναθεωρητισμός, στον τόμο Τροτσκιστες και Πόλεμος, Αθήνα).

Τα ίδια έγραφαν και οι αυτοτιτλοφορούμενοι ως οπαδοί του Πουλιοπουλου, οι γνήσιοι, ας πούμε, «αντί-ντεφετιστές», η ομάδα του ΚΚΔΕ, με ηγέτη τον Χρ. Αναστασιάδη. «Μακριά από το προδοτικό ΕΑΜ, συγκροτείστε το δικό σας ταξικό μέτωπο πάλης», παρότρυνε τους εργάτες η Β’ Εθνική Συνδιάσκεψη του Κόμματος Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας – ελληνικό τμήμα της 4ης Διεθνούς («Διεθνιστής» φύλλο 9, 10 Φλεβάρη 1944).

«Η προλεταριακή επανάσταση», έλεγε, «μέσα στη χώρα μας δεν είναι δυνατή χωρίς ν’ απομονωθεί το ΕΑΜ, δηλαδή το μέτωπο κεφαλαιοκρατίας – σταλινισμού, από τις μάζες, χωρίς να κερδηθούν οι εκμεταλλευόμενες μάζες στον ταξικό επαναστατικό αγώνα».

Κεντρικό καθήκον του επαναστατικού κινήματος ήταν, όπως το έθετε ο «Προλετάριος», η συγκρότηση του ενιαίου ταξικού μετώπου. Το ταξικό μέτωπο, σύμφωνα με τον «Προλετάριο» (Φύλλο 2, Γενάρης 1943) δεν θα μπορούσε να περιλαμβάνει το ΚΚΕ/ΕΑΜ που είχε σοσιαλπατριωτική θέση στο ζήτημα του πολέμου, αλλά «τις ταξικά εξελιγμένες τάσεις μέσα στο εργατικό κίνημα της χώρας μας. Αυτό ακριβώς είναι εκείνο που επιδιώκουμε σήμερα».

Στην πραγματικότητα το «ταξικό μέτωπο» για το οποίο αγωνίζονταν, ήταν μια συνεργασία ακροαριστερών επαναστατικών οργανώσεων, ασφαλώς αναγκαία, όχι όμως επαρκής. Πάντως δεν ήταν το «ενιαίο ταξικό μέτωπο» που πρότεινε η Κομμουνιστική Διεθνής (στην επαναστατική της φάση) και αργότερα η Τετάρτη Διεθνής. Το «ενιαίο ταξικό μέτωπο» κατά τους εμπνευστές του, Λένιν και Τρότσκι, ήταν μια τακτική που αποσκοπούσε να ενώσει το σύνολο της εργατικής τάξης στην αντιμετώπιση των μεγάλων ζητημάτων (π.χ. φασισμός), ώστε μέσα από την εμπειρία τους οι μάζες να ξεπεράσουν τις ρεφορμιστικές ηγεσίες. Στην περίπτωση της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας θα ταίριαζε περισσότερο η τακτική που ο Λένιν είχε συστήσει στους κομμουνιστές της Βρετανίας απέναντι στο Εργατικό Κόμμα, δηλαδή η κριτική υποστήριξη στο ΚΚΕ και η πάλη για το ξεσκέπασμα της πολιτικής που έδενε το αντάρτικο επαναστατικό κίνημα με την αστική τάξη. Μια επίμονη πάλη για ενδυνάμωση των θεσμών «λαϊκής αυτοδιοίκησης» και «λαϊκής δικαιοσύνης», για την ανάπτυξη τους ως οργάνων σοβιετικής εξουσίας σε ευθεία αμφισβήτηση της αστικής κυριαρχίας, συνδυασμένοι με μια επίμονη πρόκληση προς την ηγεσία του ΚΚΕ να σπάσει τους δεσμούς με την μπουρζουαζία και να παλέψει για την Εργατοαγροτική εξουσία και το σοσιαλισμό, ίσως μπορούσε να δώσει άλλη κατεύθυνση στην πάλη.

Αλλά οι Τροτσκιστές της Ελλάδας δεν έβλεπαν καν ότι η επανάσταση για την οποία αγωνίζονταν, ήταν παρούσα. Ότι πίσω από μια μορφή θολή και καλυμμένη από τον εθνικοαπελευθερωτικός μανδύα, το κίνημα των ένοπλων ανταρτών αμφισβητούσε την καπιταλιστική κυριαρχία και εξ αντικειμένου έθετε θέμα εξουσίας. Οι «παρακατιανοί που ξεσηκώθηκαν», κατά την έκφραση της Ρ. Β. Μπουσχότεν, δεν θα δέχονταν εύκολα να ξανασκύψουν το κεφάλι. Δεν ήταν η ταξική συνείδηση, που ασφαλώς έλειπε, αλλά η ίδια η λογική της ταξικής πάλης, οι αντικειμενικές αντιφάσεις, που έσπρωχναν τις εργαζόμενες μάζες της υπαίθρου και της πόλης στην επανάσταση και στη διεκδίκηση της εξουσίας.

Πίσω από τυπικά διεθνιστικές θέσεις και προπαγανδιστικά συνθήματα οι Τροτσκιστες εκείνης της εποχής δεν έβλεπαν την επανάσταση που μπροστά τους βρισκόταν σε εξέλιξη. Την περίμεναν να προβάλει από το μέλλον, καθαρή και αμόλυντη από μικροαστικά και εθνικιστικά στίγματα.

«Η επανάσταση που θα έλθει, θα γκρεμίσει σαν τραπουλόχαρτα τα σχέδια των αγγλοαμερικάνων ιμπεριαλιστών και των αξιοθρήνητων λακέδων τους», προέβλεπε ο «Προλετάριος» (Φύλλο 3 τέλη Γενάρη 1943).

Όχι μόνο δεν έβλεπαν την εξελισσόμενη επανάσταση, αλλά ήταν εχθρικοί απέναντι της.

Η πολιτική εκτίμηση του κινήματος Αντίστασης όπως την κατανοούσαν οι έλληνες Τροτσκιστες, ΄η τουλάχιστον η πλειοψηφία τους, καταγράφεται στο παρακάτω κείμενο που γράφτηκε στο τέλος του πολέμου και δημοσιεύτηκε στο Εσωτερικό Δελτίο της Διεθνούς Γραμματείας της Τέταρτης Διεθνούς τον Απρίλη του 1947 (τομ. 11 – Νο 14) (σ.σ. Τα αποσπάσματα παρατίθενται από άρθρο του Σάββα Μιχαήλ με τίτλο Ο Ελληνικός Τροτσκισμός και ο Ιμπεριαλιστικός Πόλεμος, στο περιοδικό «Κομμουνιστής», Νο 14, 1973, που εξέδιδε η ΕΔΕ – Τροτσκιστες, προκάτοχος του ΕΕΚ, τον καιρό της χούντας).

«…το κίνημα της Αντίστασης μπήκε στην υπηρεσία του πολέμου, του ιμπεριαλισμού, της εθνικής μπουρζουαζίας και της συντήρησης του καθεστώτος. Όλες οι μαχητικές ομάδες επίθεσης (Λαϊκή Πολιτοφυλακή, ανταρτικές ομάδες) με την εθνικιστική κι αντιδραστική στρατιωτική τους δράση μπήκαν τυπικά κι ουσιαστικά στην υπηρεσία του εθνικού καπιταλισμού και των ιμπεριαλιστικών επιτελείων και συνέβαλαν στην ανασύσταση του στρατού και του αστικού κράτους.
...
8. Η δράση του κινήματος της Αντίστασης με τα’ αντάρτικα, τα σαμποτάζ, τις εθνικές κινητοποιήσεις, λόγω της εθνικιστικής του φύσης, των αντικειμενικών στόχων που έθεσε, του ταξικού χαρακτήρα της ηγεσίας του και των μεθόδων πάλης που δέχτηκε, δεν έχει τίποτα το κοινό με την επαναστατική πάλη του προλεταριάτου και παραμένει απ’ άκρη σ’ άκρη αντιδραστικό κι αντεπαναστατικό. Η νίκη του σε διαφορές χώρες μετά την απελευθέρωση έδωσε ακόμα μια επιβεβαίωση της ορθότητας της εκτίμησης μας.
9. Το κίνημα της Αντίστασης… υπήρξε ένα τρομερό φρένο στην ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος, έσπρωξε τους στρατιώτες της κατοχής να δεθούν στο άρμα της μπουρζουαζίας της δίκης τους χώρας, υπόσκαψε και χτύπησε αντικειμενικά την ευρωπαϊκοί επανάσταση.
10. Απέναντι στο κίνημα Αντίστασης και ιδιαίτερα απέναντι στην ηγεσία του, το επαναστατικό κόμμα και προλεταριάτο κράτησαν και όφειλαν να κρατήσουν αυστηρά μια στάση ασυμβίβαστης εχθρότητας, αποκαλύπτοντας το βρωμερό τους εθνικιστικό και σοβινιστικό ρόλο…».
...
Ήταν απολύτως σωστή η κριτική που έκανε ο εξόριστος στο Παρίσι τροτσκιστής Γιώργος Βιτσώρης, ο όποιος μετείχε δραστήρια ως δυναμιτιστής στο κίνημα των μακί στη Γαλλία, σ’ ένα γράμμα που έστειλε το 1946 στους έλληνες Τροτσκιστες. (σημ. Πολιτικού Καφενείου: Το γράμμα του Γιώργου Βιτσώρη για το ΕΑΜ και τους Έλληνες Τροτσκιστες, θα το δημοσιεύσουμε στο Πολιτικό Καφενείο): 

«Πως μπορεί να διατείνεται κανείς ότι ο εργάτης που βγαίνει στο βουνό για να αποφύγει την υποχρεωτική εργασία, ο Εβραίος που παίρνει τα όπλα για να μην ψηθεί μέσα στο κρεματόριο, ο χωρικός που του πρόσφερε άσυλο και που, για να μη συλληφθεί παίρνει κι αυτός το δρόμο του βουνού, δεν είναι πράκτορες του αγγλοσαξονικού ιμπεριαλισμού; Και όταν αυτή η έξοδος προς τα βουνά αγκαλιάζει εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη, βρίσκονται μαρξιστές που τους γυρίζουν την πλάτη και διακηρύχνουν ότι δεν έχουν τίποτα το κοινό με όλους αυτούς!». ...

...

Παντελής Πουλιόπουλος

Στην πλειοψηφία τους οι Τροτσκιστες είτε στέκονταν πλήρως απορριπτικοί έναντι του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, είτε σε άλλες περιπτώσεις άκριτα εντάσσονταν στις γραμμές του 

...

 Μερικές τροτσκιστικες – αρχειομαρξιστικές ομάδες, στην περιοχή του Αγρινίου και αλλού, επιχείρησαν να ιδρύσουν τις δικές τους ανταρτοομάδες, που όμως εξοντώθηκαν από τον ΕΛΑΣ. (σ.σ. δεν παρατίθονται στοιχεία)

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μια τεκμηριωμένη ιστορική μελέτη για τη δράση των τροτσκιστών στο ένοπλο κίνημα αντίστασης. Πέρα από τις τροτσκιστικες – αρχειομαρξιστικές ομάδες στην περιοχή των Καλυβιών Αγρινίου αναφέρεται η δράση τους στην Πωγωνιανή Ηπείρου. Εκεί, σύμφωνα με τον Παν. Νούτσο (σ.σ. Παν. Νούτσος, Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα, τομ. 3, Αθήνα 1993) ο Αρχειομαρξιστής Θωμάς Παπαδόπουλος σε συνεργασία με τον σπουδαστή Βαγγ. Πλιάκο συγκρότησε την ομάδα της Πωγωνιανής εκδίδοντας τη δακτυλογραφημένη εφημερίδα “Επαναστάτης” και σχηματίζοντας “ενιαίο μέτωπο” με το ΕΑΜ στις τοπικές εκλογές λαϊκών επιτροπών. Ο Θ. Παπαδόπουλος δολοφονήθηκε τον Ιανουάριο του 1944. (σ.σ. Στο ίδιο πρόσωπο αναφέρεται ο εκπρόσωπος της ΚΑΚΕ (Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας) Ποντίκης, στις Συζητήσεις του ΚΚΕ με τις τροτσκιστικες οργανώσεις 15/12/1946. Ο ίδιος σημειώνει τη δράση του Αναστασίου πρώτου οργανωτή του αντάρτικου κινήματος Καλυβιών, που δολοφονήθηκε από τους σταλινικούς και επίσης, στη δράση ενός αλλού Παπαδόπουλου που είχε οργανώσει 500 αντάρτες στην περιοχή του Αμυνταίου, (σ.σ. δεν παρατίθονται σχετικά στοιχεία). Δίνει ακόμα ονόματα δολοφονημένων τροτσκιστών στη ΦθιωτιδοΦωκίδα, στο Αγρίνιο, στην Έδεσσα, Κοζάνη, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Αθήνα).

Σκόρπιες αναφορές γίνονται σε διαφορά κείμενα. Ο Θ. Χατζής σημειώνει αναφερόμενος στους Τροτσκιστες: «Έτσι η ομάδα αυτή – του Πουλιοπουλου – μολονότι αργότερα ο Πουλιόπουλος εκτελέστηκε από τους ιταλούς, είδε παθητικά την αντίσταση και εχθρικά την εθνική ενότητα. Μια άλλη ομάδα με επικεφαλής τον Αναστασιάδη, θεωρώντας αδύνατη την αντίσταση, στράφηκε προς την κατεύθυνση της μελέτης των προβλημάτων της μεταπολεμικής οργάνωσης της Ελλάδας και συνεργάστηκε με διάφορους σοσιαλιστές διανοούμενους. Μια άλλη ομάδα με τον Γρηγορογιάννη προσχώρησε στην ΕΛΔ (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας με ηγέτη τον Τσιριμώκο που μετείχε στο ΕΑΜ). Τα περισσότερα από τα μέλη των τροτσκιστικών ομάδων προσχώρησαν στην αντίσταση και μπήκαν αργότερα στο ΕΑΜ. Πολλοί απ’ αυτούς αγωνίστηκαν με συνέπεια, ενώ μερικοί, μη μπορώντας να απαλλαγούν από τις προλήψεις και προκαταλήψεις τους, πέρασαν σε υπονομευτική δράση μέσα στις γραμμές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ». (σ.σ. Θανάσης Χατζής, Η Νικηφόρα Επανάσταση που Χάθηκε, τομ. Α, σελ. 50).

Δεν ξέρουμε τι είδους υπονομευτική δράση υπονοεί ο τότε γραμματέας του ΕΑΜ. Πάντως η περίπτωση του Σταυρού Βερούχη είναι αξιοσημείωτη όσο και ενδεικτική. Παλιός πολεμιστής στη Μικρασίας, πρόεδρος της ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών, ο Βερούχης ήταν στέλεχος των Αρχειομαρξιστών στην οργάνωση «Μπολσεβίκων Λενινιστών», στην οποία ηγείται ο Γιώργος Βιτσώρης, συντασσόμενος με τη θέση του Τρότσκι για την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς. Όπως σημειώνει ο Γαβρίλης Λαμπάτος «Ο Βερουχης υποστήριζε (σε συζητήσεις με τους Τροτσκιστες της Αθήνας το 1943) ότι έπρεπε να συμμετέχουν στο Εαμικό κίνημα, να κάνουν προσπάθεια για δημιουργία αντάρτικων ομάδων σε μια περιοχή της Ελλάδας. Το 1943 εμφανίζεται ο ΕΛΑΣ στην περιοχή (της Ν. Ευβοίας). Τον Σεπτέμβριο του ’43 επιστρέφει στο χωριό του όπου εντάσσεται στο ΕΑΜ, διατηρώντας τις ιδιαίτερες απόψεις του. Δραστηριοποιείται στην οργάνωση των συνεταιρισμών, ενώ από τα πρώτα χρόνια της κατοχής πείθει τους χωριανούς του να λύνουν τις διαφορές τους, δημιουργώντας μορφές λαϊκών δικαστηρίων.

Ήδη έχει μαθευτεί ότι είναι παλιό μέλος του Αρχείου και συλλαμβάνεται. Λίγες μέρες αργότερα αφήνεται ελεύθερος. Εκείνες τις ημέρες γίνονται εκλογές για την ανάδειξη έθνοσυμβούλων της ΠΕΕΑ (23.4.44, 30.4.44). Στο χωριό πραγματοποιείται συνέλευση στην οποία συμμετείχαν πάνω από 2000 άτομα από όλα τα χωριά της περιοχής. Ο Βερουχης στην ομιλία του παραλλήλισε τους Γερμανούς με τους Άγγλους κατακτητές των Ινδιών και ανέπτυξε θέσεις που υποστήριζαν οι τεταρτοδιεθνιστές εκείνη την εποχή. Στην ψηφοφορία, παρότι δεν είχε προταθεί από την καθοδήγηση του ΕΑΜ, εκλέγεται πληρεξούσιος για το συνέδριο της ΠΕΕΑ. (σ.σ. Αναφέρεται ότι σε σύνολο 2000 ψηφισάντων ο Στ. Βερουχης ψηφίστηκε από τους 1900. Βλέπε στο Μ. Εμμανουηλίδης, Αιρετικές Διαδρομές, Αθήνα 2002, σελ. 66).

Υπέρ της συμμετοχής στο αντάρτικο του ΕΛΑΣ/ΕΑΜ, τάσσονταν η μειοψηφία των οπαδών του Πουλιοπουλου στην ΕΟΚΔΕ / ΚΚΔΕ και η Περιφερειακή Επιτροπή Πειραιά. Οι περισσότεροι απ’ όσους εντάχθηκαν στο ΕΑΜ εξοντώθηκαν από τους διώκτες της σταλινικής ΟΠΛΑ μαζί με πολλά μέλη της αριστερής πτέρυγας του ΚΚΕ, όπως αναφέρουμε σε προηγούμενες σελίδες. Αντίθετα, από τις στήλες του «Διεθνιστή» καυτηριάζεται η συμμετοχή αρχειομαρξιστικών οργανώσεων στο ΕΑΜ. Με τίτλο «Ο Αρχειομαρξιστικός κεντρισμός» ο «Διεθνιστής» της 6ης Οκτώβρη 1943 (Φύλλο 4) γράφει: «… σε μερικές περιφέρειες οι αρχειομαρξιστές μπήκανε στο ΕΑΜ (μέτωπο προδοσίας και ταξικής συνεργασίας) και τελευταία ακόμα το Αρχείο το συγκλόνισε μια ισχυρότατη τάση για είσοδο στο ΕΑΜ». Παρακάτω, κατηγορεί το Αρχείο γιατί «με επιστολή του στο σταλινικό κόμμα – που το χαρακτηρίζει σαν «κομμουνιστική δύναμη» - καλεί να συγκροτήσουνε κάποιο “ταξικό επαναστατικό μέτωπο πάλης”, ενισχύοντας έτσι μέσα στις μάζες με την πρόταση του τις ολέθριες αυταπάτες για τον τωρινό ΄η μελλοντικό ταξικό προσανατολισμό του πιο φανατισμένου εθνικιστικού κόμματος μέσα στη χώρα».

* * *

Υπήρχε και μια άλλη διάσταση στην πολιτική των τροτσκιστικών οργανώσεων τον καιρό της κατοχής, που αφορούσε στη μορφή του αγώνα. Για τους έλληνες Τροτσκιστες της κατοχής μόνο οι «προλεταριακές» μορφές ήταν αποδεκτές. Δέχονταν την ένοπλη επανάσταση μόνο στη μαζική της μορφή, όπως έγινε στη Ρωσία το 1917, - την οποία άσχημα κατανοούσαν – αλλά όχι τη δράση αντάρτικων ένοπλων ομάδων είτε στο βουνό, είτε στην πόλη. Ουσιαστικά επρόκειτο για έναν ιδιότυπο, μαχητικό ρεφορμισμό, που στη ρίζα του έκρυβε την υποτίμηση του ρόλου της αγροτιάς και την πλήρη σύγχυση των κινητήριων δυνάμεων της σοσιαλιστικής επανάστασης. Διάσπαρτες ανακοινώσεις στα φύλλα του «Προλετάριου» και του «Διεθνιστή» καταδικάζουν εκδηλώσεις σαμποτάζ ΄η δολοφονίες ανδρών των δυνάμεων Κατοχής ΄η δοσίλογων ως μικροαστικές μεθόδους… Ένας από τους παλαίμαχους του τροτσκιστικού κινήματος, ο Νίκος Ρεμπούτσικας, (σ. Πολιτικού Καφενείου: Ο σ. Νίκος είναι μέλος της Σ. Ε. του Πολιτικού Καφενείου) κρατούμενος στην Ακροναυπλία, μετά στη Μακρόνησο και αργότερα στη χούντα, με βεβαίωσε πως ακόμα κι όταν τις νύχτες πετούσαν προκηρύξεις ΄η έγραφαν συνθήματα στους δρόμους της γερμανοκρατούμενης Αθήνας, δεν κρατούσαν ούτε πιστόλι!!!

Ένας άλλος από τους παλαίμαχους κι από τα ηγετικά στελέχη της εποχής εκείνης, ο Λουκάς Καρλιάφτης (Κ. Καστρίτης), (σ. Π.Κ. ο σ. Λουκάς πέθανε πριν λίγες ημέρες πλήρης ημερών) απαντώντας σε επικρίσεις περί μη συμμετοχής στο κίνημα της Κατοχής γράφει: «Αποτελεί παραποίηση των γεγονότων η κατηγορία ότι δεν μπήκαμε στο κίνημα των μαζών. Ίσα ίσα. Μείναμε στις πόλεις, στο κίνημα των μαζών. Στις πρώτες απεργίες, το περισσότερο υπαλληλικές, βρεθήκαμε στις διοικήσεις τους. Σε μοναδική απεργία στους Γερμανούς (Μπετά πλοιαρίων) οι επικεφαλής τροτσκισταί κράτησαν μέχρι τέλους. Παλεύαμε με παράνομο τύπο και προκηρύξεις. Και πάνω απ’ όλα για τη μετατροπή του πολέμου σε εμφύλιο». (σ.σ. Άρθρο με τίτλο Και πάλι για το σοσιαλπατριωτικό χαρακτήρα της Εθνικής Αντίστασης, στον τόμο Τροτσκιστες και Πόλεμος, Μέρος Πρώτο, εκδόσεις Εργατικής Πρωτοπορίας).

Ο Στίνας, στις Αναμνήσεις του, περιγράφει επίσης τη δραστηριότητα της ομάδας του το φθινόπωρο του 1943 μετά την ανατροπή του Μουσολίνι: «Η ομάδα μας αναπτύσσει αυτές τις μέρες μια θυελλώδη δραστηριότητα. Χιλιάδες προκηρύξεις και φειγ – βολάν κυκλοφορούν. Ερχόμαστε σε επαφή με ευρύτερες μάζες. Μιλάμε σ’ αυτές τις μάζες για τα εργατικά συμβούλια της Ιταλίας και για την επανάσταση που άρχισε, και οι μάζες τα’ ακούν με συγκίνηση και ενθουσιασμό. Στα βίαια ανοίγματα των αποθηκών ενεργά συμμετέχουμε. Σύντροφοι μας σπάσανε μια αποθήκη στη οδό Μαυρομιχάλη γεμάτη από μακαρόνια αρίστης ποιότητας. Ο κόσμος κάνει ουρά και τα μακαρόνια μοιράζονται με τάξη, δίχως εκείνοι που τα μοίρασαν, να κρατήσουν τίποτε για τον εαυτό τους. Μια άλλη αποθήκη, με σαπούνια αυτή τη φορά, σπάσαμε στη Βάθη και τα σαπούνια μοιράζονται επίσης με τάξη και σειρά». (σ.σ. Α. Στίνας, Αναμνήσεις, σελ. 406).

Και είναι αλήθεια ότι συμμετείχαν στον αγώνα. Αλλά με μια πολιτική που βασιζόταν σε αφηρημένα προπαγανδιστικά συνθήματα, δεν γειωνόταν σε μια συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης και καθιστούσε τη δράση της επεισοδιακή και χωρίς προοπτική. Αγωνίζονταν και πέθαιναν, τραγουδώντας τη Διεθνή, όπως ο Μήτσος Σούλας και οι σύντροφοι του μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα της Καισαριανής. ΄Η έκαναν διεθνιστικό αντιπολεμικό κήρυγμα στους άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος, όπως ο Παντελής Πουλιόπουλος που εκτελέστηκε μαζί με τους συντρόφους του στο Νεζερό.

...
Όμως, σε μια χώρα που βρισκόταν κάτω από τη μπότα της φασιστικής κατοχής, όπου οι ναζί αντιμετώπιζαν με τα πολυβόλα την παραμικρή μαζική εκδήλωση διαμαρτυρίας, η έμμονη στις παραδοσιακές μορφές δράσης του εργατικού κινήματος, απεργίες, διαδηλώσεις κλπ., δεν θαπρεπε να απολυτοποιείται. Αντίθετα με τη θέση του Τρότσκι και της Τέταρτης Διεθνούς, ακόμα και αυτές οι ομάδες των ελλήνων τροτσκιστών που υπεράσπιζαν τη Σοβιετική Ένωση, έδιναν απλώς πλατωνική υποστήριξη.

Ο ίδιος ο Πουλιόπουλος, αντίθετα από την πλειοψηφία των ελλήνων τροτσκιστών, μέσα από τις φυλακές εξέφραζε μια διαφορετική άποψη, όπως φαίνεται σε ένα από τα τελευταία κείμενα του, γραμμένο στις 29 Μάη του 1941, λίγο μετά τη γερμανική εισβολή. Στο σημείο 5 του κειμένου του με τίτλο «Η στιγμή του πολέμου και τα καθήκοντα μας», τονίζει: «5. Οργάνωση της αντίστασης στη μεταφορά στρατιωτών από τη χώρα για τα διαφορά μέτωπα του ιμπεριαλιστικού πολέμου, ασιατικά, ΄η αφρικάνικα, από τους Άγγλους ΄η τους Γερμανούς ιμπεριαλιστές». (σ.σ. Π. Πουλιόπουλος, ΚΕΙΜΕΝΑ για τον Πόλεμο, τη Δικτατορία, το Νέο Κόμμα, Αθήνα 1976, σελ. 222).