Joker: Μια γέννα με επιπλοκές

Το άρθρο, δεν αξιώνει να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη παρουσίαση ή κριτική στη συγκεκριμένη ταινία, αλλά να παρουσιάσει σκέψεις και προβληματισμούς πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα, περισσότερο ως ανατροφοδότηση και συμβολή στη προσέγγιση του έργου.

Ο Todd Phillips στο «Joker» φέρνει εις πέρας μία πολύ δύσκολη αποστολή: Δημιουργεί μια ταινία βασισμένος σε ένα πολύ γνώριμο «σύμπαν» από το κλασικό κόμικ της DC. Δεν πρόκειται όμως για μία (Anti-)Hero Movie όπως αυτές που έχουμε συνηθίσει και δε θα ήταν σωστό να προσεγγίσουμε το «Joker» με τα κριτήρια που θα προσεγγίζαμε μια αντίστοιχη παραγωγή της DC ή της Marvel. Ο Todd Phillips χρησιμοποιεί τo «σύμπαν» του Μπάτμαν με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο και του δίνει έναν σαφώς καθορισμένο και προσανατολισμένο ρόλο στην ταινία. Αυτό φαίνεται από τις μετρημένες αναφορές σε στοιχεία που παραπέμπουν στο κόμικ. Το στοιχείο του κόμικ είναι φυσικά υπαρκτό και δίνει το δικό του χαρακτηριστικό ύφος στην ταινία αλλά δεν την καλύπτει σε βαθμό που να μιλάμε για μια ταινία που προσιδιάζει στα κλασικά Hero Movies. To «Joker» σίγουρα θα μπορούσε να σταθεί και ως «Arthur», το γεγονός όμως πως υπάρχουν τα κόμικ στοιχεία τόσο στη σκηνοθεσία όσο και στο σενάριο, σίγουρα κάνει την ταινία κάτι παραπάνω από «Arthur». Αυτό λοιπόν, δείχνει πως ο Todd Phillips χειρίζεται το context μέσα στο οποίο έχει τοποθετήσει την πλοκή, με αριστοτεχνικό τρόπο. Δεν αφήνει το πλαίσιο αυτό να τον παρασύρει, αντίθετα καταφέρνει αφενός να απαγκιστρωθεί από το συνειρμικό «βάρος» που φέρει το «σύμπαν» του Μπάτμαν μέσα στο οποίο τοποθετεί την πλοκή και αφετέρου να δημιουργήσει μια αριστουργηματική ταινία με μεγάλο βαθμό αυτοτέλειας σε σχέση με το context του κόμικ. Αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση απ’ τη στιγμή που επιλέγει να συνδέσει την ταινία με τον γνωστό αντι-ήρωα της DC.

Βασικός στόχος της ταινίας δεν είναι να παρουσιάσει τη δράση του Joker ως Villain αλλά είναι να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο ένας (σχεδόν) απλός άνθρωπος καταλήγει να γίνεται Villain.
Η εμφάνιση άλλωστε του Joker ως κατασταλλαγμένου villain χαρακτήρα, σηματοδοτεί και την πορεία της ταινίας προς το τέλος. Εξ ορισμού λοιπόν η προσέγγιση του (Αντι)-ήρωα απέχει από τον χαρακτήρα του Villain όπως τον έχουμε συνηθίσει στις Hero Movies που πολλές φορές παρουσιάζεται με στατικό τρόπο. Η μετεξέλιξη του Arthur σε Joker και η κλιμακούμενη αντιφατική κίνηση που χαρακτηρίζει τη σχέση του με την κοινωνία(και την κοινωνική πραγματικότητα) χτίζεται πάνω σε τρεις πυλώνες: το κοινωνικό πλαίσιο, το οικογενειακό πλαίσιο και της ψυχική ασθένειά-κατάστασή του. Ο πρωταγωνιστής δέχεται πιέσεις και από τα τρία αυτά επίπεδα τα οποία διαπερνούν όλο το φάσμα της ύπαρξης του από το πιο εξωτερικό επίπεδο (κοινωνία) στο πιο εσωτερικό (ιδιαίτερη ατομική ψυχολογική κατάσταση). Τα στοιχεία αυτά είναι που κάνουν νομοτελειακή τη μετεξέλιξη ενός κατατρεγμένου (αλλά και ιδιαίτερου) ανθρώπου σε Villain.

Ο Arthur Fleck ως προϊόν κοινωνικών παραγόντων

Ο Arthur είναι ένας χαρακτήρας πλήρως ενταγμένος και γειωμένος μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει και εργάζεται και αυτό είναι κάτι που η ταινία θέλει να το δώσει από τα πρώτα κιόλας λεπτά. Είναι ένας άνθρωπος που ταξικά ανήκει στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και βιώνει όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις που αυτό συνεπάγεται: Μετά βίας βγάζει τα προς το ζην, εργάζεται ως κλόουν σε ένα εχθρικό προς αυτόν περιβάλλον, βιώνει την απαξίωση από τους συναδέλφους του, δέχεται την τρομοκρατία του εργοδότη του, ακροβατεί μεταξύ κακοπληρωμένης εργασίας και ανεργίας. Αλλά η ταξική του θέση δε φαίνεται μόνο από τον εργασιακό του βίο: ο Arthur ζει με τη μητέρα του σε μια φτωχογειτονιά, σε ένα άθλιο σκοτεινό διαμέρισμα και βιώνει την εξαθλίωση.

Χαρακτηρολογικά ο Arthur είναι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να τα καταφέρει στη ζωή του, πάντα στηριζόμενος στις τις δικές του δυνάμεις, ένας άνθρωπος που κρατάει μέσα του την ελπίδα ότι θα καταξιωθεί ως κωμικός και αυτό του δίνει τη δύναμη να προσπαθεί συνεχώς για το καλύτερο (σε ατομικό επίπεδο) π.χ. να βελτιώσει τα κείμενα του, τις επιδόσεις του στο stand up comedy, να μιμηθεί επιτυχημένους διάσημους κ.α. Ταυτόχρονα ο τρόπος σκέψης του απέχει από τον μοιρολατρικό τρόπο που η μητέρα του προσλαμβάνει την αθλιότητα της κατάστασης τους, η οποία βλέπει την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή σε έναν εξωτερικό παράγοντα και συγκεκριμένα στον πάμπλουτο Thomas Wayne. Ευελπιστεί στην ελεημοσύνη του προσπαθώντας να τον συγκινήσει μέσα από τα γράμματά της.

Από την άλλη, η κοινωνία της Gotham City μέσα στην οποία ζει ο Arthur, είναι μία κοινωνία κυριολεκτικά στα όρια της. Το κοινωνικό περιβάλλον από την πρώτη κιόλας στιγμή παρουσιάζεται ως εχθρικό για τον Arthur: Από τα πρώτα λεπτά παρουσίασης του χαρακτήρα τον βλέπουμε να κακοποιείται από μια ομάδα νέων που τον χτυπούν απλώς για να διασκεδάσουν ενώ εργάζεται ως κλόουν. Η οικονομική κρίση που έχει πλήξει την πόλη έχει προκαλέσει μεγάλη ένταση στις μάζες, η οποία διαρκώς συσσωρεύεται και είναι θέμα χρόνου να ξεσπάσει σε κοινωνικό επίπεδο (στην αρχή βλέπουμε μεμονωμένες ακραίες αντιδράσεις σε ανθρώπους). Η απεργία των εργαζομένων στην καθαριότητα έχει γεμίσει την πόλη με σκουπίδια και αυτό κάνει την κατάσταση ακόμη πιο εκρηκτική. Το κοινωνικό περιβάλλον της Gotham έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας οριακά εξεγερσιακής κατάστασης η οποία από στιγμή σε στιγμή θα εκδηλωθεί. Η κοινωνία είναι ταξικά πολωμένη: Η ανεργία μαστίζει τα κατώτερα στρώματα, κοινωνικές δομές και υπηρεσίες καταρρέουν, η πίεση που βιώνουν οι αδύναμοι μεγαλώνει. Το αφήγημα της λύσης όπως παρουσιάζεται από τον εκπρόσωπο της αστικής τάξης και των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων τον Thomas Wayne, (που διεκδικεί και την πολιτική εξουσία), φαίνεται πως δεν πείθει και πολλούς, γεγονός που δείχνει πως μιας και η οικονομική ελιτ έχει αρχίσει να χάνει τον έλεγχο της πάνω στις μάζες, η κατάσταση είναι δεδομένο ότι θα γίνει έκρυθμη. Ο τρόπος με τον οποίο ο Thomas Wayne μας παρουσιάζει την ιδεολογία της τάξης του μιλώντας για τον θάνατο των τριών στελεχών των επιχειρήσεων του «…Εμείς που έχουμε κάνει κάτι στη ζωή μας, πάντα θα βλέπουμε αυτούς που δεν έχουν κάνει κάτι ως Κλόουν.»[1] είναι εξοργιστικός, και ως τέτοιος παρουσιάζεται ιδωμένος από την οπτική του Arthur και των κατώτερων τάξεων.

Αν λάβουμε τον Arthur και την κοινωνική πραγματικότητα ως τους δύο βασικούς πόλους γύρω από τη σχέση των οποίων εκτυλίσσεται η πλοκή, θα λέγαμε πως η ταινία παρακολουθεί την κλιμάκωση της αντίθεσης τους και της ρήξης. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι το «Joker» είναι μία ταινία απολύτως γειωμένη στην πραγματικότητα: Ο Joker είναι ένα προϊόν της εποχής, της κοινωνικής κατάστασης και της συγκυρίας και γι’ αυτό το λόγο είναι ένας απολύτως ανθρώπινος και ρεαλιστικός χαρακτήρας. Σίγουρα όμως δε θα μπορούσε ο καθένας να ταυτιστεί με τον Arthur, ούτε θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει ως «έναν από εμάς» για τον λόγο ότι δεν είναι μόνο το κοινωνικό γίγνεσθαι που επιδρά πάνω σε αυτόν και τον μετατρέπει σε Joker.

Η σύγκρουση στο οικογενειακό επίπεδο

Το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του Arthur είναι η μητέρα του η οποία στηρίζεται στον ίδιο για την επιβίωσή της. Έτσι ο Arthur δεν έχει να συντηρήσει μόνο τον εαυτό του αλλά έχει και την ευθύνη για την ανήμπορη μητέρα του. Το οικογενειακό του περιβάλλον λοιπόν σίγουρα δεν είναι ένα περιβάλλον που του προσφέρει ασφάλεια και σταθερότητα αλλά αντίθετα αποτελεί μία επιπλέον ευθύνη για τον ίδιο. Η σχέση ευγνωμοσύνης και τα θετικά συναισθήματα που φαίνεται να έχει ο Arthur για τη μητέρα του μπορούμε να υποθέσουμε ότι στηρίζονται κυρίως στο παρελθόν τους και στην αναγνώριση των προσπαθειών της μητέρας του. Κομβικό σημείο στη διαδικασία αποκαθήλωσης της οποιαδήποτε συναισθηματικής γαλήνης με την οποία ενδεχομένως να τροφοδοτείται ο Arthur από τη μητέρα του, είναι τα γεγονότα που ακολουθούν μετά την αποκάλυψη για τον πατέρα του: η συνάντησή μαζί του και τα γεγονότα με τα οποία αυτή συνοδεύεται. Στο σημείο αυτό ο Arthur δέχεται το τελικό χτύπημα που οδηγεί στο γκρέμισμα όσων μέχρι τότε θεωρούσε σταθερό σημείο αναφοράς στο οικογενειακό επίπεδο. Η όλη συγκρουσιακή διαδικασία στο οικογενειακό επίπεδο ολοκληρώνεται μετά την απόρριψη του από τον πατέρα του, με τη δολοφονία της μητέρας του (από τον ίδιο) στο νοσοκομείο. Μετά από αυτά τα γεγονότα, η οικογένεια (που συνήθως είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία αναφοράς του ανθρώπου) αμφισβητείται και αποκαθηλώνεται από τον Arthur. Πλέον ο πρωταγωνιστής είναι μόνος του. Δεν έχει να περιμένει τίποτα από κανέναν και το σίγουρο είναι πως η ανατροπή όσων μέχρι τότε ήξερε για το παρελθόν του, η συνειδησιακή του σύγκρουση με το οικογενειακό του περιβάλλον και η αμφισβήτηση του δεύτερου, και είναι στοιχεία που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη σταδιακή μετεξέλιξή του Arthur σε Joker, η οποία φαίνεται όλο και πιο καθαρά πως έχει νομοτελειακό χαρακτήρα.

Επιδείνωση της ψυχολογικής κατάστασης

Ό Arthur είναι ψυχικά ασθενής και αυτό ο Todd Phillips θέλει να μας το γνωστοποιήσει από τις πρώτες κιόλας σκηνές. Η ψυχική ασθένεια που αντιμετωπίζει είναι σοβαρή αν κρίνουμε από την ειδική φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει (7 διαφορετικά χάπια) μετά από συναντήσεις του με την κοινωνική λειτουργό. Οι συναντήσεις αυτές δε δείχνουν βέβαια να έχουν ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Αυτό δεν οφείλεται όμως στην παραίτηση ή την άρνηση του Arthur να μιλήσει για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, και τις σκέψεις που τον διακατέχουν. Όπως είδαμε ο Arthur, είναι ένας άνθρωπος που προσπαθεί συνεχώς να αποκτήσει μια φυσιολογική ζωή, έχοντας όμως ως αντίπαλό του την κοινωνία και δεχόμενος ανελέητα χτυπήματα σε όλα τα επίπεδα. Η μη αποτελεσματικότητα των συναντήσεων οφείλεται περισσότερο στον διαδικαστικό και τυπολατρικό χαρακτήρα που έχουν αποκτήσει οι συναντήσεις του με την κοινωνική λειτουργό. Χαρακτηριστικές είναι οι τυποποιημένες ερωτήσεις που του απευθύνει τη μία μετά την άλλη δείχνοντας ταυτόχρονα και την αδιαφορία της για τις απαντήσεις που της δίνει ο Arthur. Χαρακτηριστική είναι επίσης και η αρνητική αντίδραση του Arthur (βλ. παρακάτω), η οποία αποδεικνύει πως η λειτουργός είναι μέρος του προβλήματος και όχι μέρος της λύσης για τον Arthur.
Το σημείο ρήξης και ταυτόχρονα αρχής της μετεξέλιξης του Arthur είναι η συνάντηση στην οποία η κοινωνική λειτουργός του ανακοινώνει ότι σταμάτησε το κράτος να χρηματοδοτεί το πρόγραμμα στήριξης του και άρα τη φαρμακευτική του αγωγή. Αφενός εδώ γίνεται ένα σχόλιο για την αδιαφορία των κοινωνικών δομών και την υποχρηματοδότηση (αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης που πλήττει τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα). Αφετέρου είναι άξιο παρατήρησης το γεγονός ότι η σύγκρουση του Arthur με την ψυχολογική «βοήθεια» που του προσφέρεται γίνεται πριν από την ανακοίνωση της παύσης χρηματοδότησης της φαρμακευτικής του αγωγής. Χαρακτηριστικά απευθύνεται έντονα στην κοινωνική λειτουργό κατηγορώντας την ότι δεν τον ακούει πραγματικά. «…Δε με ακούς έτσι; Με ρωτάς τις ίδιες ερωτήσεις κάθε βδομάδα…»[2] Η συνειδητοποίηση της αναποτελεσματικότητας των συναντήσεων γίνεται πρώτα από τον Arthur και στο σημείο αυτό φαίνεται πως ο ίδιος σε όλη αυτή τη διαδικασία μετάλλαξης δεν είναι απλώς ένας παθητικός δέκτης, αντίθετα έχει συνείδηση του προβλήματος του και της αδιαφορίας της κοινωνίας η οποία καθρεφτίζεται στο πρόσωπο της κοινωνικής λειτουργού.

Η ουσιαστική απόρριψη της «βοήθειας» είναι όπως είπαμε σημείο τομής για την εξέλιξη του χαρακτήρα του Joker γιατί αποτελεί αναβαθμό στην εγκατάλειψη των προσπαθειών να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με την κοινωνία του και να ενταχθεί σε αυτή. Η κοινωνία δεν τον καταλαβαίνει. Από εδώ και στο εξής η σύγκρουση του Arthur εσωτερικεύεται ολοένα και περισσότερο και ταυτόχρονα αυξάνεται και η απομάκρυνσή του από την κοινωνική πραγματικότητα. Ίσως λοιπόν πρέπει να κρατήσουμε επιφυλάξεις για το αν τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν μετά την παύση της φαρμακευτικής αγωγής είναι η πραγματικότητα ή ανήκουν στο φαντασιακό του Arthur. Σημαντικό στοιχείο αποκάλυψης από τον Todd Phillips αυτής της διαδικασίας εσωτερίκευσης των σκέψεων και των συγκρούσεων καθώς και της ξέφρενης πορεία του φαντασιακού του, είναι η σκηνή που εισέρχεται στο σπίτι της Sophie Dumond και εκείνη τον αντιμετωπίζει σαν να είχαν συναντηθεί μόνο μια φορά ενώ σε προηγούμενες σκηνές φαινόταν πως ο ίδιος είχε αναπτύξει σχέση μαζί της. Αυτό από δω και στο εξής έχουμε πάντα στο μυαλό μας πως όσα θα συμβούν στη συνέχεια είναι πολύ πιθανό να συμβαίνουν στο φαντασιακό του πρωταγωνιστή και όχι στην πραγματικότητα. O σκηνοθέτης ακροβατεί αριστουργηματικά μεταξύ φαντασιακού και πραγματικότητας διασπέρνοντας στην πλοκή νοηματικά χάσματα που δεν εμποδίζουν μεν το ρεαλισμό της πλοκής αλλά που πετυχαίνουν, δε, το στόχο τους: να μας βάλουν δηλαδή την ιδέα ότι όσα βλέπουμε μάλλον (γιατί ως «μάλλον» θέλει να το παρουσιάσει ο Todd Phillips) γίνονται στο μυαλό του Arthur.

Η ιδιαίτερη ψυχική ασθένεια του Arthur είναι το στοιχείο εκείνο που τον διαχωρίζει από τον απλό καθημερινό άνθρωπο και ταυτόχρονα τον απομακρύνει και από τον καθένα από εμάς. Ο θεατής μπορεί να καταλαβαίνει τους λόγους για τους οποίους ο Joker σκέφτεται όπως σκέφτεται και πράττει όπως πράττει αλλά δεν ταυτίζεται συνειδησιακά μαζί του. Αντίθετα αντιλαμβάνεται τη στρεβλότητα των συλλογισμών του παρά το γεγονός ότι η ταινία μέχρι το σημείο αυτό στόχευσε και πέτυχε το να κατανοήσει ο θεατής τον τρόπο και τους λόγους για τους οποίους ο Arthur οδηγήθηκε εκεί.

Η ψυχική ασθένεια του είναι στην πραγματικότητα αυτή που μετατρέπει τον Arthur σε Joker. Τα σφυροκοπήματα που δέχεται ο Arthur σε κοινωνικό, οικογενειακό και προσωπικό-ψυχολογικό επίπεδο θα δημιουργήσουν μια ιδιαίτερη συγκρουσιακή κατάσταση μέσα του που με τη σειρά της θα γεννήσει έναν παρανοϊκό Villain. Ο Todd Philips όπως είπαμε παρουσιάζει τη «γέννηση» του Joker με τρόπο νομοτελειακό: Αν δεν υπήρχαν οι συγκεκριμένες συνθήκες δε θα είχαμε αυτό το αποτέλεσμα, αν απουσίαζε έστω και μία συνθήκη, μπορεί ενδεχομένως να είχαμε έναν Villain, δεν θα είχαμε πάντως έναν Villain με τα χαρακτηριστικά του Joker. Αυτό δείχνει πως ο σκηνοθέτης έκανε ειλικρινή προσπάθεια να εισέλθει βαθιά στη ψυχοσύνθεση του Joker και να αναζητήσει τις αιτίες που οδήγησαν στη δημιουργία του συγκεκριμένου χαρακτήρα.

Κοινωνικά Πρότυπα

Ό Arthur αντιλαμβάνεται τη διάσταση που υπάρχει μεταξύ του ίδιου και των προτύπων ανθρώπου που επιβάλλει η κοινωνία. Όσο η διάσταση αυτή διευρύνεται, τόσο μετατρέπεται σε εσωτερική σύγκρουση στον Arthur ο οποίος αναζητά τις αιτίες του προβλήματος μέσα του, στον ίδιο τον εαυτό του. Δεν ξέρουμε αν βαθιά μέσα του νιώθει ενοχές, πιστεύουμε όμως πως νιώθει ότι φέρει και ο ίδιος ευθύνη που δε μπορεί να προσεγγίσει το κοινωνικό πρότυπο. Η εσωτερίκευση αυτής της ανεπίλυτης (παρά τις προσπάθειές του) αντίφασης ίσως αποτελεί έναν τρόπο να προσεγγίσουμε την σκέψη του να αυτοκτονήσει «μπροστά σε όλη την κοινωνία» στη ζωντανή εκπομπή του Murray Franklin, την οποία (αυτοκτονία) προβάρει αρκετές φορές. O Murray είναι ένα καθαρό σύμβολο της κοινωνίας και των προτύπων της. Όταν λοιπόν ο Murray χλευάζει τον Arthur για το αποτυχημένο χιούμορ του, είναι η ίδια η κοινωνία που χλευάζει τις προσπάθειες ενός καταπιεσμένου ανθρώπου να πετύχει. Ο Murray εξευτέλισε έναν άνθρωπο και έκανε τους πάντες να γελούν μαζί του.

«Δολοφόνησε» τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου αστειευόμενος στην ουσία με το πρόβλημά του (εξέλαβε το γέλιο του ως αποτυχημένο αστεισμό). Στο βλέμμα του Arthur που βλέπει τον εαυτό του στην τηλεόραση να τον εξευτελίζουν δημόσια φαίνεται καθαρά πως για τον άνθρωπο που βιώνει τον εξευτελισμό, το να γελούν οι άλλοι μαζί του δεν είναι αστείο. Πώς μπορεί λοιπόν η κοινωνία που καθρεπτίζεται στο πρόσωπο του Murray Franklin να αποτροπιάζει με τον αστεισμό του Joker για τον τριπλό φόνο των γιάπηδων της εταιρίας του Wayne, ενώ η ίδια «δολοφονεί» με παρόμοιο τρόπο; Πως μπορεί η κοινωνία που διασκεδάσει παρακολουθώντας στον κινηματογράφο ταινίες όπως το «Ο δολοφόνος του μεσονυκτίου» και «Zorro: The Gay Blade» (διασκεδάζοντας δηλαδή με το να παρακολουθεί φόνους), να μη διασκεδάζει με τα αστεία του Joker για τον τριπλό φόνο που διέπραξε; Αρχίζουμε σιγά σιγά να μπαίνουμε στο μυαλό ενός Villain με τη βοήθεια του Todd Phillips, και το ερώτημα που κρύβεται πίσω από τα φώτα είναι το «Ποιος είναι ο κακός τελικά;» Και κάπως έτσι ο Joker αποφασίζει να λύσει τη συγκρουσιακή αυτή σχέση με την κοινωνία και τα κοινωνικά της πρότυπα. Όχι όμως με τον τρόπο που είχε αποφασίσει στην αρχή, σκοτώνοντας δηλαδή τον εαυτό του. Αλλά τελικά, σκοτώνοντας την ίδια την κοινωνία που τον περιθωριοποιεί και που η οποία συμβολίζεται στο πρόσωπο του κατεξοχήν προτύπου της (του Murray Franklin). Σκοτώνει λοιπόν σε live μετάδοση το πρόσωπο που τον έφερε στην εκπομπή του για να τον χλευάσει, το πρόσωπο του ψεύτικου ανθρώπου που υπάρχει (σχεδόν πάντα) μόνο όταν υπάρχει κάμερα, το πρότυπο του «δηθενισμού», το πρόσωπο του ανθρώπου των ΜΜΕ που μονοπωλεί το λόγο και χειρίζεται τις μάζες. Έτσι, η εν ψυχρώ και μπροστά στα μάτια όλων, δολοφονία του Murray Franklin δεν είναι απλώς κάτι προσωπικό αλλά φέρει πολλά επίπεδα νοηματοδοτήσεων.

Η γέννηση ενός Villain από τα σπλάχνα της κοινωνίας

Η γέννηση λοιπόν του Joker δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός. Τα χτυπήματα που δέχεται από την κοινωνία, την περιθωριοποίηση, τη στέρηση της ελπίδας και τη διαπόμπευση, κυριολεκτικά και μεταφορικά τον «ματώνουν». Από αυτό το αίμα όμως είναι που φτιάχνει το χαμόγελό του, το οποίο πλέον είναι ένα διεστραμμένο χαμόγελο για την καταστροφή αυτής της κοινωνίας που τον απέρριψε και την απέρριψε. Η συμβολική αυτή απεικόνιση του Todd Phillips είναι μαχαίρι στο κόκκαλο.

Τώρα όλοι οι «κλόουν» της Gotham City (με την έννοια που χρησιμοποίησε ο Thomas Wayne) έχουν βρει τον ηγέτη τους στο πρόσωπο του Joker και καταστρέφουν την παλιά τάξη πραγμάτων. Στο παρασκήνιο αυτού του χάους δολοφονείται και ο Thomas Wayne, το σύμβολο της κυρίαρχης τάξης, χωρίς όμως η δολοφονία να παρουσιάζεται με θετικό πρόσημο από τον Todd Phillips. Στο προσκήνιο όμως βρίσκεται ο Arthur που πλέον ως Joker δίνει την καλύτερη παράσταση της ζωής του με την κοινωνία να τον αποθεώνει. Ζει ένα όνειρο.

Η επόμενη και τελευταία σκηνή της ταινίας είναι στην πραγματικότητα το ξύπνημα του Arthur από το όνειρό του. Συνειδητά ο Todd Phillips κλείνει την προηγούμενη σκηνή με fade out, θέλοντας να αναπαραστήσει το τέλος ενός ονείρου (με τη μεταφορική και κυριολεκτική έννοια) και την επιστροφή στην πραγματικότητα: Η σκηνή ξεκινάει με το γέλιο του Arthur, που τώρα βρίσκεται σε κάποια ψυχιατρική κλινική έχοντας απέναντί του μια ειδικό η οποία (καθόλου τυχαίο) μοιάζει με την κοινωνική λειτουργό που είχε στο παρελθόν. Μόνο που αυτή τη φορά στην ερώτησή της «τι είναι τόσο αστείο;» ο Arthur δεν κάνει καμία προσπάθεια να απαντήσει τι πραγματικά του συμβαίνει. Δεν κάνει καμία προσπάθεια να επανακτήσει τη σχέση του με το σωστό κοινωνικό πρότυπο. Οπότε απαντάει: «απλώς σκέφτομαι ένα αστείο […] δε θα το καταλάβαινες.» Η κοινωνία δε το(ν) καταλαβαίνει.
__________________________

1. «What kind of coward would do something that coldblooded? Someone who hides behind a mask. Someone who is envious of those more fortunate than themselves. Yet they’re too scared to show their own face. And it’s those kind of people that change for the better, those of us who’ve made something of our lives, will always look at those who haven’t, as nothing but clowns.»

2.«You don’t listen, do you? You just ask the same questions every week. «How’s you job?» «Are you having any negative thoughts?» All I have are negative thoughts.»

Γιάννης Παπαδημητρακόπουλος

Πηγή: the radical marxism project