Το παλιό μοντέλο σχέσεων Ρωσίας - ΕΕ πέθανε

Γελοιογραφία του Κωνσταντίν Μάλερ

Του Φιόντορ Λουκιάνοφ*

Οι σχέσεις Ρωσίας – ΕΕ βρίσκονται σε αδιέξοδο; Ποιές είναι οι προοπτικές τους; Είναι αξιόπιστο το ισχύον μοντέλο σχέσεων που έρχεται από τη δεκαετία του 1990; Ποιο πρέπει να είναι το νέο μοντέλο που απαιτείται;

Οι σχέσεις Ρωσίας - Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένουν τεταμένες, και δεν φαίνεται σύντομα να δούμε φως στο βάθος του τούνελ. Είναι ξεκάθαρο ότι οι Βρυξέλλες δεν σκοπεύουν να άρουν τις κυρώσεις, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Πολύ περισσότερο, που οι οποιεσδήποτε ταραχές στην ανατολική Ουκρανία ερμηνεύονται μονοσήμαντα ως παρέμβαση της Μόσχας και κάθε αναταραχή, πόσο μάλλον σύγκρουση εκεί, μπορεί να αποτελέσει αφορμή για τον επόμενο γύρο αντιποίνων σε βάρος της Ρωσίας. Πρόσφατα, για παράδειγμα, ανακοινώθηκε ότι οι Ευρωπαίοι θα σκληρύνουν τις κυρώσεις, αν οι στρατιωτικές δυνάμεις της αυτοανακηρυχθείσας Λαϊκής Δημοκρατίας Ντονέτσκ (ΛΔΝ) αναλάβουν τον έλεγχο του αεροδρομίου του Ντονέτσκ. Αν είναι δυνατόν, ό,τι και να γίνει στην Ουκρανία, υπεύθυνη -με το έτσι θέλω- να βαφτίζουν τη Ρωσία!

Μπορούν, λοιπόν, Ρωσία και ΕΕ να επιστρέψουν σε εποικοδομητικές σχέσεις; Σε αυτό που έως πρότινος ονομάζαμε στρατηγική εταιρική σχέση; Η νομική βάση για τις διμερείς σχέσεις υπάρχει: Είναι η Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης και Συνεργασίας (ΣΕΣΣ) που υπογράφτηκε από τη Ρωσία και τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (σ.σ. ΕΚ, ΕΚΑΧ και Ευρατόμ) πριν από 20 χρόνια, και αναφέρει ότι οι δύο πλευρές θα πρέπει κινηθούν προς την κατεύθυνση της σύγκλισης. Την ΣΕΣΣ, κανείς δεν πρόκειται να την ακυρώσει. Ωστόσο, θα πρέπει να ξεχάσουμε το οποιοδήποτε βήμα προς την κατεύθυνση της υπογραφής μιας νέας, θεμελιώδους συμφωνίας στις διμερείς σχέσεις Ρωσίας – ΕΕ, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της ουκρανικής κρίσης.

Όταν οι επαφές της Μόσχας με τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες θα επανέλθουν σε φυσιολογικά επίπεδα -και αυτό είναι αναπόφευκτο να συμβεί αργά ή γρήγορα- τότε θα χρειαστεί ένα νέο μοντέλο σχέσεων. Και αυτό δεν μπορεί να βασίζεται στο τι θα επιθυμούσαν τα δύο μέρη να γίνει, αλλά τι μπορεί ρεαλιστικά να γίνει, με βάση τη νέα πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί.

Ισχυρή Ρωσία – αξιόπιστη σχέση

Η Ρωσική Ομοσπονδία και η ΕΕ έχουν σχεδόν την ίδια ηλικία. Η πρώτη εμφανίστηκε στον παγκόσμιο χάρτη το Δεκέμβριο του 1991, η δεύτερη, το Φεβρουάριο του 1992. Και οι δύο, είναι μεν νέες οντότητες, αλλά κουβαλούν την κληρονομιά μιας μακράς ιστορίας των προκατόχων τους. Έτσι, όποιος υποστηρίζει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990 όλα ξεκίνησαν από το μηδέν, κάνει λάθος. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι τότε ξεκίνησε η προσπάθεια μιας ριζικά νέας αρχής στις σχέσεις τους. Για πρώτη φορά συμφώνησαν ότι ο μακροπρόθεσμος στόχος τους είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σύγκλιση μεταξύ τους.

Η ΕΕ είναι μια ασυνήθιστη δομή. Η πολυπλοκότητα της εσωτερικής διάρθρωσής της και μια έντονη ιδεολογική συνιστώσα στη λειτουργία της, καθιστούν το θεσμό δύσκολα προσαρμόσιμο σε κανονικές σχέσεις με άλλους εταίρους. Ειδικά με εκείνους, που μπορούν να θεωρηθούν ως δυνητικά νέα μέλη του ευρωπαϊκού σχεδίου στο στενό (κράτος – μέλος) ή στο ευρύτερο (ζώνη εφαρμογής των κανόνων και των κανονισμών της ΕΕ) πλαίσιο. Η Ρωσία δεν έχει εξετάσει ποτέ στα σοβαρά το ενδεχόμενο ένταξης στην ΕΕ και δεν αντιμετωπίσθηκε από τις Βρυξέλλες ως πιθανή υποψήφια χώρα. Ωστόσο, το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό νομικό-ρυθμιστικό πλαίσιο μπορεί, αλλά και πρέπει να χρησιμεύσει ως βάση για σύγκλιση, έχει βρει σύμφωνη τη Μόσχα.

Πάντως, κάποια στιγμή κυριάρχησε η άποψη στη Δύση ότι μια τέτοια σύγκλιση μπορεί να υπάρξει μόνο αν η Ρωσία είναι αποδυναμωμένη (!). Σταδιακά, όμως, η Μόσχα άρχισε να απαιτεί ένα πιο δίκαιο και πιο ισότιμο μοντέλο σχέσεων. Ενα νέο μοντέλο που δεν θα είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά βασισμένο σε κάποιους από κοινού συμφωνηθέντες κανόνες. Η ΕΕ, ωστόσο, δεν είναι πολύ ευέλικτη. Ως εκ τούτου, το τυπικό «κέλυφος» που καθορίζει τις σχέσεις των δυο πλευρών παραμένει μεν το ίδιο, αλλά το περιεχόμενο έχει αποδυναμωθεί. Ιδιαιτέρως δε, με την ουκρανική κρίση, που έδωσε τη «χαριστική βολή». Και βέβαια, για ποια στρατηγική εταιρική σχέση μπορεί πλέον να γίνεται λόγος, όταν επιβάλλονται κυρώσεις εκατέρωθεν; Δεν έχει κανένα νόημα.

Η επόμενη ημέρα

Τι θα γίνει στη συνέχεια; Ποιά θα είναι τα επόμενα βήματα; Ο άμεσος στόχος πρέπει να είναι η ελαχιστοποίηση της ζημιάς που έχει ήδη γίνει. Δηλαδή, να αντικατασταθεί με ελεγχόμενο τρόπο και βήμα το βήμα των παλαιό μοντέλο των σχέσεων. Υπάρχει όμως, και ο κίνδυνος να καταρρεύσει ολοκληρωτικά. Προς το παρόν, αυτό που παρατηρείται, μάλλον πλησιάζει στην πρώτη εκδοχή.

Η νέα επικεφαλής της ευρωπαϊκής Διπλωματίας (σ.σ. Επίτροπος της «ομάδας» Γιούνκερ, που θα αναλάβει το χαρτοφυλάκιο της Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας), Federica Mogherini, κατά την πρόσφατη ακρόασή της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσε: «Η Ρωσία δεν μπορεί να είναι εταίρος αυτή τη στιγμή, αλλά είναι μια χώρα στρατηγικής σημασίας στον κόσμο. Πρέπει να επανεξετάσουμε σε βάθος τη σχέση μας μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια (σ.σ. η θητεία της Κομισιόν είναι πενταετής)». Αυτή είναι μια σωστή προσέγγιση. Από τη μία πλευρά, η αναγνώριση του γεγονότος ότι από τη συνεργασία με τη Ρωσία η ΕΕ δεν μπορεί να ξεφύγει, από την άλλη, η ανάγκη επανεξέτασης του μοντέλου εταιρικής σχέσης και συνεργασίας.

Η Ρωσία χρειάζεται να κάνει το ίδιο πράγμα. Να καταλάβει τι θέλει από την ΕΕ. Πολύ περισσότερο, να αποφασίσει εάν η σύγκλιση και η ολοκλήρωση με την Ευρώπη είναι ψευδαίσθηση, και πια οι προτεραιότητες άλλαξαν, και θέλει να προσανατολιστεί προς την Ασία. Οχι εναντίον της Ευρώπης, αλλά επειδή ανάπτυξη, χωρίς μια συνεπή και αξιόπιστη πολιτική προς την κατεύθυνση της πιο ραγδαία αναπτυσσόμενης περιοχής του πλανήτη στον εικοστό πρώτο αιώνα, είναι αδύνατον να υπάρξει.

«Μεγάλη Ευρώπη» - «Μεγάλη Ασία»

Ο Παλαιός Κόσμος παραμένει μια Κοινότητα που είναι κοντά μας ιστορικά και πολιτιστικά. Τα «πάθη που βράζουν» μεταξύ Μόσχας και ευρωπαϊκών πρωτευουσών, είναι απόδειξη αυτής της στενής και μακροχρόνιας συνύπαρξης. Η Ασία, απλά, δεν προκαλεί συναισθήματα. Η Ευρώπη θα είναι και στο μέλλον, για μεγάλο χρονικό διάστημα, ένας σημαντικός οικονομικός συνεταίρος, αν και τώρα όλα όσα γίνονται έχουν σαν στόχο να μειωθεί η αμοιβαία εξάρτηση. Είναι λογικό να προχωρήσουμε με γνώμωνα τον ρεαλισμό. Να αναγνωρίσουμε ότι οι διαφορές μας είναι εν μέρει προϊόν και των κοινών ριζών μας, από τις οποίες όμως οι κορμοί μας και τα κλαδιά μας αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις.

Καταρχήν, λοιπόν, για όλους πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι οι διαφορετικές προσεγγίσεις του ενός και του άλλου, δεν σημαίνει ότι κάποιος εκ των δυο διαθέτει το τεκμήριο της μοναδικότητας και της απόλυτης ορθότητας, και ότι η άποψη του άλλου είναι άχρηστη. Απλά, ας αποδεχτούμε ότι αυτή η διάσταση απόψεων είναι ένα γεγονός. Κατά δεύτερον, οι προσπάθειες επέκτασης της επιρροής του ενός σε βάρος του άλλου, με στρατιωτικά - πολιτικά και προπαγανδιστικά μέσα, εγκυμωνεί μεγάλους κινδύνους και για τις δύο πλευρές. Πρέπει να συμπεριφερόμαστε προσεκτικά. Να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει η τέλεια αρμονία, αλλά να αποφεύγουμε ταυτόχρονα και την αυτοκαταστροφική δυσαρμονία. Μόνο τότε υπάρχει πιθανότητα, μετά από λίγο καιρό να ξεκινήσει το «χτίσιμο» ενός νέου θεσμού, της «Μεγάλης Ευρώπης», η οποία θα δένει αρμονικά με τη «Μεγάλη Ασία». Και γι’ αυτό, δεν χρειάζονται φιλόδοξα σχέδια ή οι εκατέρωθεν προσδοκίες να αλλάξει ο ένας τον άλλο, αλλά η αμοιβαία κατανόηση της αναγκαιότητας για συνεργασία.
__________
*Ο Φιόντορ Λουκιάνοφ, είναι πρόεδρος του Ρώσικου Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής

Πηγή: Σύγχρονη Ρωσία